Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ φιλοσόφων και σοφιστών;

Ελάτε να ανακαλύψετε τις διαφορές μεταξύ των φιλοσόφων και των σοφιστών! Δύο διανοητικές ομάδες της αρχαίας Ελλάδας.

Όποιος ενδιαφέρεται για την ιστορία της φιλοσοφίας θα πρέπει να γνωρίζει τις διαφορές μεταξύ φιλοσόφων και σοφιστών, δύο διανοητικών ομάδων της αρχαίας Ελλάδας που βρέθηκαν σε αντιπαράθεση λόγω της αγεφύρωτης ασυμφωνίας μεταξύ των θεωρητικών και μεθοδολογικών τους αρχών.

Με αυτή την έννοια, μπορούμε να πούμε ότι οι σοφιστές ήταν εχθροί των φιλοσόφων της εποχής. Διότι, σύμφωνα με τους τελευταίους, οι σοφιστές χρησιμοποιούσαν την πειστική τους ικανότητα μόνο για να διδάξουν στην κοινωνία λανθασμένα επιχειρήματα, οδηγώντας την μακριά από την αληθινή γνώση.

Οι Έλληνες φιλόσοφοι που αντιτάχθηκαν περισσότερο στους σοφιστές ήταν ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, οι επικρίσεις των οποίων καλλιέργησαν την αρνητική αποδοχή τους σε όλη την ιστορία. Ας δούμε, λοιπόν, ποιες ήταν οι κύριες διαφορές τους.

Οι σοφιστές στην ιστορία

Κατ’ αρχάς, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο όρος σοφιστής προέρχεται από τη λέξη “σοφός”. Επομένως, αρχικά αναφερόταν στους μεγάλους στοχαστές και δασκάλους της αρχαίας Ελλάδας.

Ωστόσο, από τον 5ο αιώνα π.Χ. και μετά, ο όρος άρχισε να αποκτά μια υποτιμητική και μειωτική χροιά,  διότι οι επικριτές τους (φυσικοί φιλόσοφοι) τους κατηγορούσαν ότι δεν γνώριζαν την αληθινή προέλευση των πραγμάτων.

Από εκεί και πέρα, οι σοφιστές από δάσκαλοι της σοφίας ή γνώστες της ζωής έγιναν τσαρλατάνοι, απατεώνες ή ψευτοσοφοί. Μάλιστα, φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης άρχισαν να τους κατηγορούν ως απατεώνες, επειδή χρησιμοποιούσαν τη ρητορική και τη διαλεκτική για να εξαπατούν τους ανθρώπους:

Ποιοι ήταν όμως οι σοφιστές στην πραγματικότητα και γιατί κάποιοι διάσημοι φιλόσοφοι τους κατηγόρησαν ότι ήταν τσαρλατάνοι;

Οι σοφιστές ήταν ταξιδιώτες που είχαν γνωρίσει πολιτισμούς πολύ διαφορετικούς από τον ελληνικό πολιτισμό. Έτσι, άρχισαν να αμφισβητούν κατά πόσον οι νόμοι και τα έθιμα ήταν αποτέλεσμα απλής συμφωνίας, κοινωνικής σύμβασης ή της φύσης.

Υποστήριζαν μια σχετικιστική ερμηνεία της πραγματικότητας. Αντικειμενική αλήθεια δεν υπήρχε, αλλά κατασκευαζόταν από τη γνώμη της πλειοψηφίας.

Επομένως, αντί να αναζητούν την αληθινή γνώση (όπως οι φιλόσοφοι της εποχής), επικεντρώθηκαν στη διδασκαλία της ρητορικής, ώστε οι πολίτες να επιτύχουν στην κοινωνία και την πολιτική. Μεταξύ των πιο γνωστών σοφιστών ήταν ο Πρωταγόρας, ο Γοργίας, ο Θρασύμαχος και ο Κριτίας.

5. Διαφορές μεταξύ φιλοσόφων και σοφιστών

Τώρα, οι κύριες διαφορές μεταξύ φιλοσόφων και σοφιστών μπορούν να συνοψιστούν ως εξής. Ας τις δούμε.

1. Η θέση τους για την αλήθεια

Όπως είπαμε, οι σοφιστές υιοθέτησαν μια σχετικιστική και σκεπτικιστική θέση για την αλήθεια. Πίστευαν ότι δεν υπήρχαν καθολικοί νόμοι ή αντικειμενικές αλήθειες που διέπουν το σύμπαν. Και, αν υπήρχαν, υποστήριζαν ότι δεν μπορούσαν να γίνουν γνωστές.

Αντίθετα, οι Έλληνες φιλόσοφοι πίστευαν στην ύπαρξη μιας αντικειμενικής αλήθειας που διέπει ολόκληρο το σύμπαν. Ως εκ τούτου, επέκριναν τους σοφιστές, ισχυριζόμενοι ότι δίδασκαν ψευδή γνώση.

2. Διαφορές μεταξύ των φιλοσόφων και των σοφιστών: Επιβολή έναντι έκθεσης

Μια άλλη διαφορά μεταξύ των φιλοσόφων και των σοφιστών αφορά τη χρήση της γνώσης. Στην προκειμένη περίπτωση, οι σοφιστές δίδασκαν ότι όποιος ήθελε να πετύχει στη δημόσια ζωή θα έπρεπε να γνωρίζει πώς να επιβάλλεται και να πείθει στις συνελεύσεις του λαού. Δηλαδή, ό,τι ισχυρίζεται πρέπει να αποδεικνύει ότι είναι αληθινό, ακόμη και αν δεν είναι.

Για να το πετύχει αυτό, πρέπει να διαθέτει καλή ευγλωττία και ρητορική, αφού ο μόνος τρόπος για να σαγηνεύσει κανείς τις αδαείς μάζες είναι τα λόγια. Από την πλευρά του, ο φιλόσοφος δεν επιδιώκει να επιβάλει καμία γνώση. Αντίθετα, επιδιώκει να προβάλλει επιχειρήματα βασισμένα σε λογικούς συλλογισμούς.

Στην πραγματικότητα, ο φιλόσοφος προβάλλει τις γνώσεις του και είναι ανοιχτός στην ανάλυση κάθε αντεπιχειρήματος που αντικρούει τη θέση του. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν θεωρεί τον εαυτό του ως τον πιστωτή της απόλυτης αλήθειας.

3. Κερδοσκοπική δραστηριότητα έναντι της αγάπης για τη γνώση

Οι σοφιστές ήταν οι πρώτοι στοχαστές που χρέωναν χρήματα για τη διδασκαλία τους, ένα ζήτημα που επικρίθηκε αρκετά από τους φιλοσόφους της αρχαίας Ελλάδας.

Με αυτή την έννοια, οι σοφιστές απαιτούσαν να πληρώνονται πριν διδάξουν οτιδήποτε. Από την άλλη πλευρά, οι φιλόσοφοι μπορούσαν να διδάσκουν ακόμη και αν δεν πληρώνονταν. Γιατί αυτό που τους ενδιέφερε ήταν η διάδοση της γνώσης και η πρόσβαση στη μία και μοναδική αλήθεια.

4. Ο σκοπός της διδασκαλίας

Οι σοφιστές, πιστεύοντας ότι η αλήθεια είναι ανθρωπογενής, επικεντρώθηκαν στη ρητορική και την εριστική για να εξασφαλίσουν την επιτυχία των πολιτών στις δημόσιες υποθέσεις της κοινωνίας. Αντίθετα, οι φιλόσοφοι επιδίωκαν την αληθινή γνώση.

Για τον σκοπό αυτό, δίδασκαν λογική και συνεκτική σκέψη. Επιπλέον, καλούσαν σε αμφισβήτηση και διαρκή προβληματισμό, καθώς θεωρούσαν ότι ήταν ο μόνος τρόπος πρόσβασης στην αλήθεια.

5. Διαφορές μεταξύ φιλοσόφων και σοφιστών: Η ηθική πίσω από τις διδασκαλίες

Κλείνουμε τις διαφορές μεταξύ φιλοσόφων και σοφιστών με ένα ηθικό ζήτημα. Στην περίπτωση αυτή, έχει υποστηριχθεί ότι οι σοφιστές δεν τους νοιάζονταν αν αυτά που δίδασκαν ήταν καλά ή όχι- αυτό που τους ενδιέφερε ήταν να πληρώνονται για το έργο τους.

Από την άλλη πλευρά, λέγεται ότι η αμοιβή έπαιρνε δεύτερη θέση στην περίπτωση των φιλοσόφων. Αυτό που πραγματικά είχε σημασία ήταν η ίδια η διδασκαλία και η απόκτηση γνώσεων.

Δεν είναι μόνο κριτική

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν έχουν επικρίνει όλοι οι φιλόσοφοι το έργο των σοφιστών στην αρχαία Ελλάδα. Από τον δέκατο ένατο και τον εικοστό αιώνα και μετά, ορισμένοι στοχαστές, όπως ο Νίτσε, προσπάθησαν να δικαιώσουν τη φιλοσοφική σημασία αυτής της ομάδας διανοουμένων.