Ιδεαλισμός: Τύποι, χαρακτηριστικά και διάσημοι στοχαστές

Ο ιδεαλισμός είναι ένα σύνολο φιλοσοφικών θεωριών που υποστηρίζουν ότι οι ιδέες είναι το θεμέλιο της ύπαρξης και της αληθινής γνώσης. Μάθετε περισσότερα εδώ!

Ο ιδεαλισμός είναι μια από τις κύριες θεωρίες της φιλοσοφικής σκέψης. Η καταγωγή του ανάγεται στην Αρχαία Ελλάδα. Αν και έχει πολλές παραλλαγές, αυτό το ρεύμα υπερασπίζεται ότι οι ιδέες είναι ανεξάρτητες από την ύλη, ότι η συνείδηση και το πνεύμα είναι αυτόνομες οντότητες του αισθητού κόσμου και ότι είναι αδύνατο να γνωρίσουμε τον κόσμο χωρίς να έχουμε συνείδηση. Στην πιο ακραία εκδοχή του, υποστηρίζει ότι τίποτα δεν υπάρχει έξω από το πνεύμα μας.

Με αυτή την έννοια, ο ιδεαλισμός υπερασπίζεται την έννοια της ψυχής, την ύπαρξη μιας υπέρτατης οντότητας (θεότητας) και υποστηρίζει ότι η αληθινή γνώση μπορεί να αποκτηθεί μόνο μέσω της σκέψης ή της συνείδησης.

Μεταξύ των εκφραστών του ιδεαλισμού είναι διάσημοι φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας (που θεωρείται ο πατέρας αυτού του ρεύματος), ο Ντεκάρτ, ο Λάιμπνιτς, ο Καντ και ο Χέγκελ. Στη συνέχεια, θα μιλήσουμε για τα χαρακτηριστικά αυτής της ενδιαφέρουσας φιλοσοφίας.

Μια σύντομη ιστορία του ιδεαλισμού

Στη φιλοσοφία, ο όρος ιδεαλισμός άρχισε να χρησιμοποιείται στα αγγλικά και αργότερα σε άλλες γλώσσες γύρω στο 1743. Αν και η λέξη επινοήθηκε εκείνη την εποχή, είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο ιδεαλισμός ήταν παρών στη φιλοσοφία για περισσότερα από 2000 χρόνια από τότε που ο Πλάτωνας θεωρούνταν ο πατέρας αυτής της θεωρίας.

Το 480 π.Χ., ο Αναξαγόρας δίδαξε ότι όλα τα πράγματα δημιουργήθηκαν μέσω του νου. Ωστόσο, χρόνια αργότερα, ο Πλάτωνας θα υποστήριζε ότι η απόλυτη αντικειμενική πραγματικότητα ήταν εφικτή μόνο μέσω των Ιδεών, οι οποίες υπήρχαν ανεξάρτητα από τον αισθητό κόσμο και μπορούσαν να προσεγγιστούν μέσω της νόησης. Αιώνες αργότερα, αυτές οι πεποιθήσεις θα έφεραν τον τίτλο του αντικειμενικού ιδεαλισμού.

Μαζί με τις ελληνικές του ρίζες, πολλοί μελετητές ισχυρίζονται επίσης ότι ο ιδεαλισμός ήταν παρών στην αρχαία Ινδία. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα σε δόγματα όπως ο Βουδισμός και άλλες ανατολικές σχολές σκέψης που χρησιμοποιούσαν τα βεδικά κείμενα.

Ωστόσο, ο ιδεαλισμός θα ξεχαστεί για λίγο και θα επανέλθει στο προσκήνιο το 1700, χάρη σε φιλοσόφους όπως ο Καντ και ο Ντεκάρτ, που τον υιοθέτησαν και τον ανέπτυξαν σε βάθος. Ήταν επίσης εκείνη την εποχή που ο ιδεαλισμός υποδιαιρέθηκε στους αναγνωρισμένους κλάδους του.

Στη συνέχεια, θα τους ρίξουμε μια ματιά.

Πλατωνικός ιδεαλισμός

Όπως είπαμε, η προέλευση του ιδεαλισμού βρίσκεται στον Πλάτωνα, ο οποίος υποστήριξε ότι οι ιδέες είναι το πραγματικό θεμέλιο όλων όσων υπάρχουν. Εξάλλου, προηγούνται του αισθητού κόσμου και υπάρχουν ανεξάρτητα από αυτόν.

Όταν εξηγεί την κατάσταση της ύπαρξης, ο Πλάτωνας ισχυρίζεται ότι υπάρχουν δύο κόσμοι: ένας απτός (φυσικός κόσμος) και ένας κατανοητός (μία από τις ιδέες).

Ο πρώτος αποτελείται από όλα όσα μπορούμε να βιώσουμε μέσω των αισθήσεων. Χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία, καθαρή εμφάνιση συνεχώς μεταβαλλόμενη. Ως εκ τούτου, είναι συχνά ψευδής και παραπλανητικός.

Από την άλλη πλευρά, ο κόσμος των ιδεών είναι αληθινός, άφθαρτος και αμετάβλητος. Εκεί κατοικούν οι καθολικές και απαραίτητες ιδέες, αποστάσεις όλων όσων υπάρχουν. Έτσι, τα αντικείμενα και τα σώματα του φυσικού κόσμου είναι απλώς ατελείς αντανακλάσεις αυτού του κόσμου.

Αντικειμενικός ιδεαλισμός

Στον αντικειμενικό ιδεαλισμό, βρίσκουμε όλες τις παραλλαγές που πιστεύουν ότι οι ιδέες υπάρχουν ανεξάρτητα από την ύλη και τα άτομα.

Αυτός ο κλάδος υπερασπίζεται επίσης την πεποίθηση ότι μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτά μόνο μέσω της εμπειρίας. Μερικοί εκπρόσωποι αυτού του ρεύματος είναι οι Leibniz, Hegel, Bernard Bolzano και Dilthey.

Υποκειμενικός ιδεαλισμός

Σε αντίθεση με τον αντικειμενικό ιδεαλισμό, ο υποκειμενικός ιδεαλισμός υπερασπίζεται ότι οι ιδέες υπήρχαν μόνο στη συνείδηση ή το πνεύμα των ατόμων. Έτσι, εξαρτώνται από το μυαλό του υποκειμένου. Υπό αυτή την έννοια, οι ιδέες κάθε ανθρώπου θα σφυρηλατηθούν από τη μοναδική προσωπική του εμπειρία.

Αυτή η μορφή ιδεαλισμού έχει, με τη σειρά της, δύο παραλλαγές. Η μια επιβεβαιώνει ότι τίποτα έξω από το μυαλό δεν δημιουργεί τον εξωτερικό κόσμο και η άλλη υπερασπίζεται ότι οι αισθήσεις και η γνώση μας δίνουν παραμορφωμένες πληροφορίες για τον εξωτερικό κόσμο.

Μερικοί εκπρόσωποι αυτής της παραλλαγής είναι οι Descartes, George Berkeley, Kant, Fichte και Ernst Cassirer.

Υπερβατικός ιδεαλισμός

Αυτός ο τύπος αναπτύχθηκε από τον Immanuel Kant, ο οποίος υπερασπίστηκε ότι σε κάθε πράξη γνώσης υπάρχουν δύο στοιχεία: το αντικείμενο της γνώσης και το υποκείμενο (το άτομο που επιδιώκει να γνωρίσει). Σε αυτήν την περίπτωση, είναι το υποκείμενο που θέτει τις προϋποθέσεις για να εμφανιστεί η γνώση.

Με τη σειρά τους, στη θεωρία του Καντ, οι έννοιες του φαινομένου και του νοούμενου είναι επίσης σημαντικές. Ένα φαινόμενο είναι αυτό που γνωρίζουμε για το αντικείμενο μέσω της εμπειρίας και των προηγούμενων γνωστικών διεργασιών. Από την άλλη πλευρά, το νοούμενο είναι αυτό που δεν γνωρίζουμε για το αντικείμενο, που αντιπροσωπεύει το όριο της γνώσης και φτάνεται μόνο από τη διάνοια.

Απόλυτος ιδεαλισμός

Τέλος, πρόκειται ένα ρεύμα που αποδίδεται στον φιλόσοφο Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Αυτός ο στοχαστής υπερασπίστηκε ότι, για να έχει το υποκείμενο πρόσβαση στη γνώση του κόσμου, πρέπει να υπάρχει απόλυτη ταυτότητα μεταξύ σκέψης και ύπαρξης.

Για να δοθεί αυτή η ταυτότητα, το υποκείμενο χρειάζεται εργαλεία σκέψης που του επιτρέπουν να αναπτύξει τη συνείδηση για να φτάσει στην αληθινή γνώση του κόσμου.

Μερικοί εκπρόσωποι του ιδεαλισμού

Συνολικά, πολλοί διάσημοι φιλόσοφοι υπερασπίστηκαν μια ιδεαλιστική προοπτική. Μεταξύ αυτών είναι:

Πλάτωνας (427-347 π.Χ.)

Ήταν μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη. Ίδρυσε την Ακαδημία Αθηνών και σχεδόν όλο το έργο του είναι γραμμένο σε μορφή διαλόγων.

Αυτός ο μεγάλος στοχαστής επιβεβαίωσε ότι ο αισθητός κόσμος που αντιλαμβανόμαστε είναι μόνο μια σκιά ή αντανάκλαση του πραγματικού κόσμου, του τόπου του Ουρανού (πέρα από τους ουρανούς). Εδώ ζουν οι καθολικές ιδέες, από όπου προέρχεται η ανθρώπινη ψυχή.

Ρενέ Ντεκάρτ (1596-1650)

Είναι Γάλλος φιλόσοφος που θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης φιλοσοφίας και του ορθολογισμού. Είναι επίσης ένας από τους προδρόμους της επιστημονικής επανάστασης.

Αυτός ο στοχαστής χώρισε τις ιδέες σε τρεις κατηγορίες: αυτές που προκύπτουν από την αισθητή εμπειρία μάθησης ή κοινωνικοποίησης, τεχνητές ή φανταστικές ιδέες και φυσικές ή έμφυτες ιδέες που προέρχονται από μια ανώτερη δύναμη ή νοημοσύνη.

Με τον ίδιο τρόπο, η διαίσθηση ήταν αρκετά σχετική στη φιλοσοφία του για τον ιδεαλισμό, καθώς αυτή είναι μια άμεση αντίληψη ιδεών που δεν παραδέχεται λάθος ή αμφιβολίες.

Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716)

Επινόησε τον όρο ιδεαλισμός για πρώτη φορά, αναφερόμενος στην πλατωνική φιλοσοφία. Έλυσε το πρόβλημα των έμφυτων ιδεών υποστηρίζοντας ότι προέρχονται από την αληθινή ουσία των αντικειμένων, την οποία ονόμασε μονάδα.

Immanuel Kant (1724-1804)

Ως δημιουργός του υπερβατικού ιδεαλισμού, υποστήριξε ότι όλη η γνώση προέρχεται από το συνδυασμό ενός υποκειμένου και ενός αντικειμένου που πρέπει να βιωθεί.

Επιπλέον, στο έργο του με τίτλο Critique of Pure Reason, πρότεινε την ύπαρξη γνώσης πριν από την εμπειρία και την ικανότητα σκέψης αντικειμένων πέρα από την αισθητή εμπειρία.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)

Ο Χέγκελ θεωρείται επίσης ένας από τους σημαντικότερους ιδεαλιστές φιλοσόφους. Ήταν ο πατέρας του απόλυτου ιδεαλισμού, στον οποίο οι έννοιες του δυϊσμού ξεπερνιούνται.

Παραδείγματα ιδεαλισμού στην κοινωνία

Συνολικά, ο ιδεαλισμός έχει διαποτίσει διάφορους τομείς της κοινωνίας. Ανάμεσα στις πιο διαβόητες περιπτώσεις, βρίσκουμε τα εξής:

• Θρησκείες: Εκείνες που υπερασπίζονται την ύπαρξη θεών και θεϊκών όντων που έχουν δημιουργήσει τους ανθρώπους κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή τους επιδεικνύουν αυτή τη φιλοσοφία. Στην περίπτωση αυτή, οι θεότητες και τα λόγια τους θεωρούνται αληθινές και αμετάβλητες ιδέες.
• Διαίρεση σώματος-ψυχής: Ο ισχυρισμός ότι το σώμα και η ψυχή είναι χωριστά και ότι η ψυχή υπερβαίνει το σώμα είναι επίσης μια δημοφιλής ιδεαλιστική εκδήλωση που υπάρχει σε πεποιθήσεις που μιλούν για αθανασία ή μετενσάρκωση.
• Ανθρώπινα δικαιώματα: Η ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και έχουν τα ίδια δικαιώματα είναι μακροχρόνια και βασίζεται στην πεποίθηση ότι ο άνθρωπος έχει μια ουσία ή μια ιδέα.
• Αστρολογία: Η πεποίθηση ότι ορισμένες ομάδες άστρων και πλανητών κυβερνούν το πεπρωμένο μας εμφανίζει επίσης ορισμένα στοιχεία ιδεαλισμού.

Οι κύριες συζητήσεις γύρω από τον ιδεαλισμό

Οι θέσεις ενάντια στον ιδεαλισμό έχουν επικρίνει την τάση του να πιστεύει σε έναν ανώτερο άυλο κόσμο. Αυτό είναι επίσης παρόν σε θρησκείες όπως ο Χριστιανισμός, που υπόσχονται μια μεταθανάτια ζωή που συχνά θεωρείται πιο σημαντική από την αισθητή. Επιπλέον, επικρίνουν ότι ο ιδεαλισμός υποβαθμίζει τη σημασία του παρατηρήσιμου κόσμου και επιτρέπει τη σχετικοποίηση πολλών επιχειρημάτων και συζητήσεων.

Στην πραγματικότητα, μέσα στη φιλοσοφία, βρίσκουμε δύο μεγάλα ανταγωνιστικά ρεύματα σχετικά με το είναι και τη γνώση. Ο ιδεαλισμός υπερασπίζεται ότι το πνεύμα υπερισχύει της ύλης και ο υλισμός επιβεβαιώνει ότι η ύλη υπάρχει ανεξάρτητα από το πνεύμα ή την ιδέα.

Με ποια αισθάνεστε ότι ταυτίζεστε περισσότερο;