Η ευτυχία δεν είναι ουτοπία: Σκέψεις για την ευτυχία

Είναι εφικτή η ευτυχία; Τα χρήματα είναι συνώνυμα με την ευτυχία; Τι κάνει ευτυχισμένους τους ανθρώπους; Σε αυτό το άρθρο, ο ψυχολόγος Marcelo Ceberio απαντά σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα, ενώ μοιράζεται ορισμένες σκέψεις για την ευτυχία.

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από ψυχολόγο Marcelo R. Ceberio.

Τελευταία ενημέρωση: 09 Αυγούστου, 2022

Σήμερα θα μοιραστούμε μαζί σας ορισμένες σκέψεις για την ευτυχία από τον ψυχολόγο Marcelo Ceberio. Παρότι έχουμε όλοι το δικαίωμα να είμαστε ευτυχισμένοι, δε γνωρίζουν όλοι τι είναι η ευτυχία και πώς γίνεται κάποιος/α ευτυχισμένος/η. Η ευτυχία είναι μια καθαρά προσωπική και υποκειμενική έννοια. Γι’ αυτό, κάθε ανθρώπινο ον την προσδιορίζει σύμφωνα με τον εαυτό του.

Παρακάτω, θα μιλήσουμε παραπάνω γι’ αυτό το ζήτημα, το οποίο οι άνθρωποι συγχέουν συχνά με τα υλικά αγαθά, το χρόνο που δαπανούμε για να βγάλουμε χρήματα ώστε να αγοράσουμε χρόνο, φήμη, και το μύθο πως τα χρήματα φέρνουν την ευτυχία. Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτός ο μύθος, ορισμένες φορές, οδηγεί σε ένα καταστροφικό τέλος.

Αγοράζουν τα χρήματα την ευτυχία;

Η σύλληψη της έννοιας της ευτυχίας ποικίλλει βάσει κοινωνικό-πολιτισμικών παραγόντων, κύκλων προόδου, θεωρητικών αντιλήψεων, και επιστημονικών περιοχών, μεταξύ άλλων. Έχουν όλοι προσπαθήσει να ορίσουν τι σημαίνει να είσαι ευτυχισμένος/η, από τους Κινέζους και τους Ελληνό-Ρωμαίους φιλοσόφους μέχρι ηθολόγους, νευροεπιστήμονες, και ψυχολόγους, όπως ο Δαρβίνος, ο Έκμαν, ο Φρίεσεν, ο Μάσλοου, ο Φρόιντ, και ο Σέλιγκμαν.

Ίσως ένα συμπέρασμα να είναι ότι η ευτυχία, όπως και άλλες αφηρημένες έννοιες σαν την αγάπη, την πίστη, την ειλικρίνεια, και τη γενναιοδωρία, δεν ορίζονται εύκολα. Ο λόγος είναι ότι κάθε άτομο αναπτύσσει τον δικό του ορισμό υπό απόλυτα υποκειμενικές και προσωπικές παραμέτρους.

Ο όρος ευτυχία προέρχεται από τη Λατινική λέξη felicitas, η οποία μεταφράζεται ως “γόνιμος”. Αυτός είναι ένας πολύ ακριβής όρος επειδή, όταν διαβάζετε ξανά και μελετάτε τους διαφορετικούς ορισμούς της ευτυχίας, μπορείτε να βρείτε αυτή την έννοια παντού. Με άλλα λόγια, η γονιμότητα εμπεριέχει ανάπτυξη, προβολή, εξέλιξη, δυναμισμό, και πρόοδο, λέξεις συνώνυμες της ευτυχίας.

Ευτυχία

Αυτή η έννοια συμβολίζει την πνευματική κατάσταση κατά την οποία ένας άνθρωπος νιώθει ικανοποίηση, χαρά, και ενθουσιασμό. Έτσι, η ευτυχία σχετίζεται με την απόλαυση και το συναίσθημα που φέρνει η ευτυχία:

• Συνδέει νευροενδοκρινικούς βιολογικούς παράγοντες,
• Σχετίζεται με το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου,
• Ομοίως, περιλαμβάνει συναισθηματικούς παράγοντες, καθώς η ευτυχία είναι ξεκάθαρα ένα συναίσθημα που βασίζεται κατά ένα μέρος στη χαρά (ένα από τα έξι βασικά συναισθήματα του Δαρβίνου),
• Περιλαμβάνει νοητικούς παράγοντες και οδηγεί τους ανθρώπους να κάνουν θετικές σκέψεις, εξουδετερώνοντας αυτόματα τις αρνητικές σκέψεις και τους υπονομευτικούς κοινωνιολογικούς παράγοντες.

Από την άλλη, μπορείτε να είστε “γόνιμοι” σε ό,τι κάνετε. Όταν νιώσετε ότι κάνετε προόδους στη διαδικασία επίτευξης των στόχων σας και όταν, τελικώς, τους φτάσετε, θα νιώσετε ευτυχισμένοι. Αυτό σημαίνει ότι η γονιμότητα οδηγεί στην ευτυχία. Με άλλα λόγια, η ευτυχία συνδέεται επίσης με την ισχυρή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.

Σκέψεις για την ευτυχία – Αποτελέσματα επιστημονικών μελετών πάνω στην ευτυχία

Η φράση “Τα χρήματα δεν αγοράζουν την ευτυχία” έχει αποδειχθεί επιστημονικά. Οι ειδικοί έδειξαν ότι υπάρχει ένα οικονομικό όριο. Για παράδειγμα, ο μηνιαίος μισθός ενός ατόμου, ο οποίος, αν ξεπεραστεί, μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Πώς το εξηγείτε αυτό;

Οι ειδικοί μελέτησαν την ευτυχία για πάνω από 10 χρόνια. Για την ακρίβεια, υπάρχουν μεταπτυχιακές μελέτες στη νευροεπιστήμη της ευτυχίας και υπάρχουν παγκόσμιες αναφορές ευτυχίας στις οποίες κατατάσσονται οι χώρες σύμφωνα με μια σειρά προδιαγραφών.

Φυσικά, η ευτυχία περιλαμβάνει τη ζεύξη συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών και νευρό-ορμονών, όπως η σεροτονίνη, η ορμόνη της ειρήνης, της ηρεμίας, και της αίσθησης ευεξίας. Έτσι, η έλλειψή της μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη.

Επίσης, οι ενδορφίνες, η εσωτερική μας μορφίνη (εκκρίνεται κατά τη διάρκεια της άσκησης, του σεξ, και του γέλιου), η ντοπαμίνη που, μεταξύ των πολλών ωφελειών της, μας παρακινεί, και τέλος η ορμόνη της αγάπης, η ωκυτοκίνη, η οποία εκκρίνεται σε καταστάσεις πατρότητας ή μητρότητας, κατά τη διάρκεια της αγκαλιάς, και κατά τη διάρκεια της γέννας.

Σκέψεις για την ευτυχία – Βαθμίδες ευτυχίας

Στις βαθμίδες ευτυχίας οι οποίες αποτελούνται από πρωτόκολλα με διαφορετικές μεταβλητές, οι ειδικοί έχουν ανιχνεύσει τα ακόλουθα:

• Σε χώρες με σοβαρά οικονομικά προβλήματα και σημαντικά επίπεδα φτώχειας, η αξία των χρημάτων είναι συναφής με την ευτυχία.
• Ωστόσο, σε χώρες όπου το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι εξασφαλισμένο, το οικονομικό επίπεδο δεν είναι σχετικό. Με άλλα λόγια, δεν είναι μία από τις μεταβλητές που εξασφαλίζουν την ευτυχία.

Τα αξιοπρεπή μεροκάματα στις αναπτυγμένες χώρες, επιτρέπουν στους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση σε καλή στέγαση, τροφή, εκπαίδευση, διασκέδαση, και διακοπές, και έναν οργανισμό ο οποίος υποστηρίζει αυτό το πλάνο.

Η υπέρβαση αυτού του εισοδήματος φαίνεται ότι είναι απευθείας ανάλογη με τις απαιτούμενες υποχρεώσεις για την απόκτησή του (περισσότερος χρόνος δουλειάς, μεγαλύτερη φορολογία, αλλαγή ιδιοκτησίας, απόκτηση αχρείαστων υλικών αγαθών).

Έτσι, οι άνθρωποι έχουν λιγότερο χρόνο για διασκεδαστικά πράγματα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη, όπως και στο άγχος, την κατάχρηση ουσιών, και τη χρήση ψυχοτρόπων φαρμάκων.

Χρήματα και επιπλοκές

Το να βγάζετε περισσότερα χρήματα, οδηγεί και σε περισσότερες επιπλοκές. Δεν είναι μόνο ο χρόνος που περνούν οι άνθρωποι δουλεύοντας, αλλά και οι φόροι που θα πρέπει να πληρωθούν. Επίσης, αγοράζουν περισσότερο, αυξάνονται οι χρεώσεις των πιστωτικών καρτών τους, και τα κόστη μεγαλώνουν και γίνεται όλο και πιο δύσκολος ο έλεγχός τους. Τα χρήματα και οι επιπλοκές πάνε μαζί.

Υλικά ή εμφανή αγαθά

Στις καπιταλιστικές χώρες, τα υλικά αγαθά γίνονται εμφανή αγαθά. Παραδείγματος χάρη, ένα εντυπωσιακό σπίτι, ένα πολυτελές αυτοκίνητο, επώνυμα ρούχα… όλα αυτά είναι συνώνυμα του πλούτου. Αυτά τα αγαθά αποκτούνται ως ένδειξη ισχύος. Έτσι, έρχεται και το ερώτημα: Σε ποιον χρειάζεται να δείξετε ότι είστε καλύτεροι και έχετε περισσότερα χρήματα από τον μέσο άνθρωπο;

Το ρητό “Τα χρήματα δε φέρνουν την ευτυχία” είναι μια φράση που χρησιμοποιείται για ν’ αποκρούσει τη σχετικότητα του μύθου της σπουδαιότητας των χρημάτων (τα χρήματα είναι το διαβατήριο για την απόκτηση υλικών αγαθών τα οποία υποτίθεται ότι φέρνουν την ευτυχία).

Ζούμε σε (ή έχουμε χτίσει) μια ελιτιστική κοινωνία η οποία λαμβάνει υπόψιν της μόνο τη φήμη, την κοινωνική αναγνώριση, το επάγγελμα, τα υλικά αγαθά, τα ταξίδια, τα ρούχα, και την αιώνια νεότητα ως μεταβλητές της επιτυχίας.

Είμαστε, βιολογικά, σχεσιακά όντα που εδραιώνουν συνδέσμους και αναζητούν την αποδοχή και τη συμπερίληψη σε ομάδες. Το ερώτημα είναι: κάτω υπό ποιες παραμέτρους χτίζουμε την ένταξη και την αποδοχή; Αν αποφασίσετε να επικεντρωθείτε μόνο σε υλικά αγαθά προκειμένου να είστε ευτυχισμένοι, τότε κάνετε ένα μεγάλο λάθος και αποκλίνετε από το σωστό μονοπάτι.

Σκέψεις για την ευτυχία – Μια κακή συμπεριφορά

Αν έχετε αυτή τη συμπεριφορά, σκέφτεστε περισσότερο για το τι πιστεύουν οι άλλοι για εσάς απ’ ότι εσείς για την ευεξία σας. Πάνω σε αυτό, ο γνωστός ψυχολόγος Erich Fromm ανέπτυξε μια μελέτη στο “έχω” και το “είμαι”. Αν πιστεύετε ότι η αξία σας μετριέται από το τι έχετε τότε έχετε λανθασμένη άποψη.

Παρόλα αυτά, αυτό που ξεχνούν οι άνθρωποι στο τρελό αγώνα για την απόκτηση χρημάτων προκειμένου να αγοράσουν υλικά αγαθά και να αποκτήσουν αναγνώριση είναι πως το μόνο πράγμα που δε μπορούν να αγοράσουν είναι ο χρόνος, τον οποίο χρησιμοποιούν για να βγάλουν χρήματα και να φτάσουν στην ευτυχία.

Όμως, δε φτάνουν ποτέ σε αυτή την απόλαυση επειδή δεν έχουν αρκετό χρόνο και έχουν τρελούς ρυθμούς ζωής. Ένα όμορφο και σαδιστικό παράδοξο.

Έτσι, ίσως θεωρείτε ότι μια μέσης και μικρής τάξης οικογένεια με σχέδια ίσως είναι πιο ευτυχισμένη από ένα πλούσιο ζευγάρι. Κοινωνικά, μία από τις πλέον φιλόδοξες κινητήριες δυνάμεις είναι η επιθυμία. Με άλλα λόγια, η έλλειψη του οτιδήποτε προκαλεί επιθυμία στους ανθρώπους. Μια συμπεριφορά πόθου είναι μεγάλο κίνητρο για τη διεκπεραίωση σχεδίων ή πλάνων. Μιλάμε πάντα για επιθυμία και όχι ανάγκη.

Βιολογική ανάγκη

Αν και άλλοι συγγραφείς έχουν μιλήσει για την αναγκαιότητα σε βιολογικό πλαίσιο (την ανάγκη κατανάλωσης νερού επειδή διψούμε, παραδείγματος χάρη), παραμένει αληθινό το γεγονός πως οι πιο φτωχές τάξεις είναι αυτές με τις περισσότερες ανάγκες. Δηλαδή, χρειάζονται αντί να επιθυμούν (αν και αυτό δε σημαίνει ότι δεν επιθυμούν) δουλειά, τροφή, υγεία, και παιδεία.

Οι μεσαίες τάξεις (κυρίως μεσαίες και μικρομεσαίες οικογένειες) είναι εκείνες που επιθυμούν τα περισσότερα σε μικρότερο διάστημα. Για παράδειγμα, θέλουν να αλλάξουν το αυτοκίνητό τους με ένα καλύτερο ή νεότερο, ή ένα με καλύτερη αυτονομία. Επίσης, ανησυχούν για το βάψιμο του σπιτιού ή για να πάρουν ένα δάνειο ώστε ν’ αγοράσουν το δικό τους σπίτι και να μη νοικιάζουν.

Παρότι αυτά δε φαίνονται επιδεικτικές φιλοδοξίες, είναι μεγαλεπήβολες γι’ αυτά τα κοινωνικά στρώματα. Τα υψηλότερα στρώματα δεν φαίνεται να δίνουν βάρος σε τέτοιους στόχους.

Φήμη, ομορφιά, και χρήματα: Μία κακή μοίρα

Όπως μπορείτε να δείτε, η ευτυχία είναι μια εντελώς υποκειμενική έννοια. Κάθε κοινωνία, κάθε συνθήκη της κάθε κοινωνίας, κάθε οικογένεια σε μια συνθήκη μιας κοινωνίας, και κάθε άτομο ξεχωριστά σε κάθε οικογένεια, αναπτύσσουν τη δική τους έννοια ευτυχίας.

Όσο υψηλότερη η κοινωνική τάξη, τόσο υψηλότερο το επίπεδο του ελιτισμού, και άρα, η κοινοτοπία. Η οικονομική δύναμη καταπιέζει την επιθυμία. Έτσι, συνεπώς, οι άνθρωποι χάνουν τις φιλοδοξίες τους. Ο λόγος είναι πως δεν υπάρχει κίνητρο για την απόκτησή τους. Επιπλέον, η προσοχή εστιάζεται στην αναγνώριση από το περιβάλλον, επισκιάζοντας τις προσωπικές αξίες.

Το παραπάνω έχει ως αποτέλεσμα στις “χλιδάτες” γειτονιές, οι άνθρωποι να εδραιώνουν έναν άτυπο διαγωνισμό. Αυτός ο “διαγωνισμός” είναι για την καλύτερη έπαυλη (έπαυλη, όχι σπίτι) ή το αμάξι που δείχνει μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη.

Σκέψεις για την ευτυχία – Χόλιγουντ

Ένα καλό παράδειγμα είναι οι αστέρες του Χόλιγουντ οι οποίοι/ες έχουν κατακτήσει τη φήμη, την ομορφιά, και την περιουσία και καταλήγουν να νοσηλεύονται εξαιτίας των εξαρτήσεών τους ή λόγω βαριάς κατάθλιψης – παθήσεων που δημιουργήθηκαν αφότου έγιναν διάσημοι/ες και εκατομμυριούχοι.

Αυτό συνέβη επειδή έγιναν εκατομμυριούχοι μεν, αλλά δεν εμπλούτισαν τις ζωές τους με άλλους τρόπους. Δηλαδή, μπόρεσαν να βγάλουν πολλά χρήματα αλλά δε φρόντισαν τον συναισθηματικό τους κόσμο.

Η μεγαλύτερη σε διάρκεια έρευνα για την παγκόσμια ευτυχία από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ (η οποία διήρκεσε 80 χρόνια), έδειξε τα ακόλουθα: Για τη διεξαγωγή της, οι ειδικοί ερεύνησαν και ακολούθησαν ένα δείγμα 3000 ανθρώπων κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Έφτασαν στο συμπέρασμα πως οι συναισθηματικοί δεσμοί όπως οι γονείς, οι σύντροφοι, τα παιδιά, και οι φίλοι είναι αυτοί που προσφέρουν την πραγματική ευτυχία. Όχι τα χρήματα.

Αν αφοσιωθείτε περισσότερο στη φήμη και τα χρήματα, θα παραμελήσετε αναπόφευκτα τον συναισθηματικό σας κόσμο. Αυτό επειδή χάνει τη σχετικότητα και την αξία που θα έπρεπε να έχει. Επιπλέον, αν φτάσετε στο αποκορύφωμα της περιουσίας, της φήμης, και της ομορφιάς, η επιθυμία πού βρίσκεται;

Συνέπειες

Αν η μηχανή της επιθυμίας και της προβολής είναι τα κίνητρα που παράγει η επιθυμία και τη δημιουργείτε βάσει όσων στερείστε, τότε, λογικά, αν δε στερείστε τίποτα, χάνετε την επιθυμία και κάποιος/α που χάνει την επιθυμία, χάνει το νόημα της ύπαρξής του/ης. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες.

Σε αυτές περιλαμβάνονται οι εθισμοί, όπως επίσης και η κατάθλιψη και η αυτοκτονία, πράγματα τα οποία καταλαμβάνουν τη θέση της “έλλειψης”. Αυτό γίνεται επειδή αυτοί οι άνθρωποι δεν επιθυμούν τίποτα καθώς πιστεύουν πως έχουν τα πάντα. Ωστόσο, αυτό που τους λείπει είναι η πραγματική στοργή. 

Με άλλα λόγια, παρότι δεν τους λείπουν οι πολυτέλειες της επιτυχίας, δεν έχουν την αληθινή αγάπη μιας ειλικρινούς φιλίας, ενός/μίας συντρόφου, ή μιας οικογένειας.

Είναι μόνοι με την αρνητική σημασία του όρου, ως ένα συνώνυμο της εγκατάλειψης και της περιθωριοποίησης της αληθινής στοργής. Το παραπάνω συμβαίνει επειδή επικεντρώνονται μόνο στην αναγνωρισιμότητα. Έτσι, κατά συνέπεια, αποκτούν μια εγωιστική, κοινή στοργή, όχι μια βαθιά και ανιδιοτελή στοργή.

Σκέψεις για την ευτυχία – Ελιτιστικές θεωρίες και βιβλία

Βιβλία όπως το Rich Dad, Poor Dad (Πλούσιος πατέρας, Φτωχός πατέρας) ή The Secret (Το Μυστικό), τα οποία προτείνουν ότι ο κύριος στόχος στη ζωή θα πρέπει να είναι το να γίνουμε εκατομμυριούχοι, είναι βιβλία που έγιναν best sellers επειδή οι θεωρίες τους βασίζονται στον ελιτισμό.

Αυτά τα βιβλία επικεντρώνονται στη δημοφιλή ιδεολογία που λέει ότι τα χρήματα είναι συνώνυμα της ευτυχίας, της αναγνώρισης, και της κοινωνικής θέσης. Δηλαδή, προσπαθούν να οριοθετήσουν τις ενέργειες που γίνονται για να οδηγήσουν τους ανθρώπους να πραγματοποιήσουν τα κοινότοπα όνειρά τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι συγγραφείς τους είναι συνεπείς στις πράξεις τους.

Το παραπάνω συμβαίνει επειδή αυτά τα βιβλία έφεραν πλούτο στους συγγραφείς τους χάρη στα δικαιώματα από τα εκατομμύρια αντίτυπα που πουλήθηκαν. Έτσι, αυτά τα βιβλία τους άλλαξαν τη ζωή και τους έκαναν διάσημους.

Σε αυτό το στάδιο της ανάπτυξής μου, θα πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι δεν είμαι ενάντια στη φήμη, είμαι ενάντια στη λανθασμένη χρήση της. Στους ανθρώπους αρέσει η αναγνωρισιμότητα. Παρόλα αυτά, το να βασιζόμαστε σε αυτή και να τη θέτουμε ως το πρωταρχικό μας στόχο στη ζωή είναι κάτι το διαφορετικό. Πρόκειται για έναν πολύ κακό στόχο.

Η ευτυχία το ξεπερνά αυτό. Είναι μια φιλοσοφία ζωής. Είναι η γνώση του ότι υπάρχει και καλή πλευρά στη ζωή παρόλες τις δύσκολες στιγμές. Επίσης, έχει να κάνει με το να γνωρίζετε πως υπάρχουν γύρω σας άτομα στα οποία μπορείτε να βασιστείτε και τα οποία σας αγαπούν. Έτσι, οι άνθρωποι πρέπει να καταλάβουν ότι και η αγάπη είναι ένα συστατικό της ευτυχίας.