Φραντς Κάφκα: Φιλοσοφία και σκέψεις ενός μεγάλου συγγραφέα

Ο Φραντς Κάφκα ήταν Τσέχος συγγραφέας, τα έργα του οποίου εντάσσονται στον υπαρξισμό. Αναλύουμε τη φιλοσοφία πίσω από τα κείμενά του.

Ο Φραντς Κάφκα ήταν Τσέχος συγγραφέας, του οποίου η παράλογη θεματική αφήγηση, που αντανακλά την αγωνία του ανθρώπου μπροστά στο ανούσιο της ύπαρξής του, τον ανάγει σε πρόδρομο του φιλοσοφικού υπαρξισμού. Ας δούμε ποιος ήταν αυτός ο σπουδαίος συγγραφέας και τη φιλοσοφία πίσω από τα γραπτά του.

Φραντς Κάφκα: η ζωή και το έργο του

Ο Φραντς Κάφκα γεννήθηκε στις 3 Ιουλίου 1883 στην Πράγα, η οποία εκείνη την εποχή ανήκε στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Γεννήθηκε σε μια εβραϊκή οικογένεια που σχετιζόταν με τη μικροαστική τάξη.

Από νεαρή ηλικία ο Κάφκα ενδιαφερόταν για τη συγγραφή. Ωστόσο, σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο υπό την επιρροή του πατέρα του, με τον οποίο είχε μια τεταμένη σχέση καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ιδιαίτερα λόγω της αυταρχικής του συμπεριφοράς και της δύσκολης ιδιοσυγκρασίας του.

Ήταν δικηγόρος και ασκούσε το επάγγελμά του στο Ινστιτούτο Ασφάλισης Βιομηχανικών Ατυχημάτων του Βασιλείου της Βοημίας. Ωστόσο, αυτό που πραγματικά έδινε νόημα στη ζωή του ήταν οι τέχνες.

Γύρω στο 1907, ο Φραντς Κάφκα άρχισε να γράφει τα πρώτα του διηγήματα, ενώ εργαζόταν ως σύμβουλος σε μια ασφαλιστική εταιρεία. Το 1912 συνειδητοποίησε ότι θα μπορούσε να γίνει επιτυχημένος συγγραφέας, οπότε την ίδια χρονιά έγραψε το έργο: Η Δίκη  (μια συλλογή από 18 διηγήματα που είχαν προηγουμένως εμφανιστεί σε διάφορα μέσα).

Έκτοτε, αφιερώθηκε στη συγγραφή άλλων έργων, όπως: Η Μεταμόρφωση, Ο Πύργος, μεταξύ άλλων. Έγραψε επίσης αρκετά αφηγηματικά έργα στο είδος των αφοριστικών παραβολών.

Το 1917 διαγνώστηκε με φυματίωση, η οποία τον ανάγκασε να διατηρήσει συχνές περιόδους ανάρρωσης και απομόνωσης σε διάφορα σανατόρια, μέχρι τον θάνατό του τον Ιούνιο του 1924.

Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Κάφκα δημοσίευσε ελάχιστα διηγήματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του και μεγάλο μέρος του έργου του πέρασε σχεδόν απαρατήρητο μέχρι τον θάνατό του. Λίγο πριν από το θάνατό του, είπε στον φίλο και εκτελεστή του, Μαξ Μροντ, να καταστρέψει όλα τα χειρόγραφά του. Εκείνος, ωστόσο, τον αγνόησε και επέβλεψε τη δημοσίευση των περισσότερων από τα γραπτά του.

Χαρακτηριστικά του έργου του

Η λογοτεχνία του Φραντς Κάφκα έχει την ιδιαιτερότητα ότι είναι πολύπλοκη και γεμάτη συμβολισμούς. Στα έργα του, τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία είναι οι προβληματισμοί που προκύπτουν από αυτά, παρά η αφηγηματική τους ουσία.

Φραντς Κάφκα: Οι πρωταγωνιστές δεν είναι ήρωες

Στις ιστορίες του Κάφκα, ο πρωταγωνιστής θέλει πάση θυσία να ξεφύγει από την πραγματικότητά του, αλλά δεν είναι σε θέση να προβεί σε καμία ενέργεια που θα του επέτρεπε να την ξεπεράσει. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ανήμπορους χαρακτήρες χωρίς πολιτική έφεση για να μεταμορφώσουν τον κόσμο στον οποίο ζουν, όσο ασφυκτικός κι αν είναι.

Σε έργα όπως Η Δίκη ή Η Μεταμόρφωση, οι πρωταγωνιστές δεν αγωνίζονται ενάντια στο εξωτερικό περιβάλλον που αποκηρύσσουν. Αντίθετα, βλέπουμε ανθρώπους των οποίων οι πράξεις ελέγχονται από το ίδιο το κοινωνικό σύστημα.

Για παράδειγμα, ο Γκρεγκόριο Σάμσα, ο πρωταγωνιστής της Μεταμόρφωσης, φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο για το πώς θα προχωρήσει οικονομικά η οικογένειά του παρά για την ανάρρωση από τη νέα του κατάσταση. Έτσι, η ανάγκη να επιστρέψει στην εργασία του γίνεται πιο σημαντική από την αλλαγή του.

Αποφασίζει να παραιτηθεί και να τερματίσει τον αγώνα του μόνο όταν συνειδητοποιεί ότι η οικογένειά του μπορεί πλέον να συντηρηθεί, επιτυγχάνοντας έτσι τη μόνη δυνατή απελευθέρωση από την εργασία και την ασθένεια: τον θάνατο.

Από την άλλη πλευρά, όλες οι αποφάσεις του κ. Κ (πρωταγωνιστής της Δίκης), δεν προκύπτουν από τη δική του ελευθερία ή απόφαση, αλλά οφείλονται στην οργάνωση της ίδιας της κοινωνίας που τον αναγκάζει να πηγαίνει στο σπίτι του δικηγόρου, στις σοφίτες της διοίκησης κ.λπ.

Θεματική του παραλόγου

Ο όρος καφκικό έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει καθετί που, παρά τη φαινομενική κανονικότητά του, είναι παράλογο. Ο Κάφκα θέτει την τρομακτική πιθανότητα ότι το σύστημα στο οποίο ζούμε και το οποίο θεωρούμε φυσιολογικό, είναι στην πραγματικότητα ένας παραλογισμός.

Στα έργα του Κάφκα, η πραγματικότητα είναι κατακερματισμένη και οι άνθρωποι πρέπει να προσπαθήσουν να τροποποιήσουν την ύπαρξή τους ενεργώντας φυσιολογικά. Επομένως, αντιμέτωπος με την αίσθηση ότι είναι εκτός τόπου και χρόνου, ο πρωταγωνιστής δεν έχει άλλη επιλογή από το να σηκωθεί το πρωί για να πάει στο γραφείο (ακόμη και αν έχει γίνει ένα γιγάντιο έντομο)- ή να υποβληθεί σε μια σειρά από γραφειοκρατικές διαδικασίες χωρίς να γνωρίζει ακριβώς γιατί, αλλά επειδή το απαιτεί ο νόμος.

Αποσπασματικό έργο

Το έργο του Φραντς Κάφκα χαρακτηρίζεται επίσης από αποσπασματικότητα. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει σε αυτό καμία αφετηρία ή αρχή. Στην πραγματικότητα, αυτό που το χαρακτηρίζει είναι η αδυναμία εύρεσης βάσεων.

Για παράδειγμα, στη Δίκη βλέπουμε πώς ο κ. Κ. ξυπνάει ένα πρωί με κάποιους υπαλλήλους στο δωμάτιό του να τον ενημερώνουν ότι είναι υπό κράτηση. Από εκεί και πέρα, η ζωή του αρχίζει να εξελίσσεται στο πλαίσιο μιας γραφειοκρατικής διαδικασίας, χωρίς καν να γνωρίζει για τι κατηγορείται.

Σε όλο το κείμενο είναι εμφανές το ταξίδι του Κ, ο οποίος αναζητά τα θεμέλια, αλλά το συμπέρασμα είναι προφανές – είναι αδύνατο να τα βρει. Παρομοίως, στη Μεταμόρφωση δεν βρίσκουμε ποτέ τον λόγο για τη μεταμόρφωση του Γκρέγκορι Σάμσα. Απλώς ξυπνάει μια μέρα ως ένα τεράστιο έντομο και πεθαίνει χωρίς να ξέρουμε το γιατί.

Αντανάκλαση της αγωνίας

Οι πρωταγωνιστές του Κάφκα δεν είναι ήρωες που αγωνίζονται να αλλάξουν τον ασφυκτικό και αποκρουστικό κόσμο τους. Αντιθέτως, είναι υποτακτικοί και ανήμποροι χαρακτήρες που υποκύπτουν στην οργάνωση του συστήματος και αφήνονται να παρασυρθούν από την αγωνία που συνεπάγεται η πραγματικότητά τους.

Αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα του καφκικού έργου είναι μια αντανάκλαση της αγωνίας του ανθρώπου σε έναν σύγχρονο και βιομηχανοποιημένο κόσμο, ο οποίος γίνεται αντιληπτός από τον συγγραφέα ως ένας τεράστιος μηχανισμός που υποβιβάζει το άτομο σε ένα απλό γρανάζι στη μηχανή του, ανίκανο να κατανοήσει τον ρόλο του σε αυτόν και πολύ περισσότερο να αποκρυπτογραφήσει τους νόμους που τον διέπουν.

Με αυτή την έννοια, μπορούμε να πούμε ότι μια από τις αρετές του Κάφκα ήταν να προδικάσει ένα συναίσθημα που σήμερα είναι γενικευμένο. Ένα από αυτά είναι η ανησυχία να αρρωστήσουμε και να μην είμαστε σε θέση να φροντίσουμε οικονομικά τους άλλους ή τον εαυτό μας, και ένα άλλο είναι να πρέπει να ζήσουμε σε έναν κόσμο στον οποίο η Πολιτεία δεν είναι με το μέρος μας.

Ο υπαρξισμός στα έργα του Φραντς Κάφκα

Ο Φραντς Κάφκα θεωρείται ένας από τους προδρόμους των υπαρξιστικών ρευμάτων του περασμένου αιώνα. Συγκεκριμένα, για την αντανάκλαση της αγωνίας όταν ο άνθρωπος αναγνωρίζει τον παραλογισμό και την έλλειψη νοήματος της ίδιας του της ύπαρξης.

Αντιμέτωποι με αυτή την έλλειψη νοήματος, το τελευταίο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να αφήσουμε να μας κυριεύσει η λογική ενός ασφυκτικού κόσμου, που μας λέει κάθε στιγμή πώς πρέπει να ζούμε, τι πρέπει να καταναλώνουμε και πώς να σχετιζόμαστε με τους άλλους. Το θέμα είναι να είμαστε υπεύθυνοι για τη δική μας ύπαρξη.