Σύνδρομο φανταστικών δονήσεων: Τι είναι και πώς να το αποφύγετε

Αυτό το άρθρο εξηγεί τι είναι το σύνδρομο φανταστικών δονήσεων, γιατί εμφανίζεται και ποιες είναι οι πιθανές επιπλοκές και λύσεις.

Έχει εξετασθεί και εγκριθεί από: ψυχολόγο Elena Sanz.

Έχει γραφτεί από Rafael Victorino Muñoz

Τελευταία ενημέρωση: 08 Μαΐου, 2023

Το σύνδρομο φανταστικών δονήσεων μπορεί να θεωρηθεί μια ακόμη συνέπεια της υπερβολικής χρήσης τεχνολογιών, στην προκειμένη περίπτωση, των κινητών τηλεφώνων. Ίσως το έχετε νιώσει ήδη: το κινητό σας τηλέφωνο δονείται στην τσέπη ή την τσάντα σας, αλλά ελέγχετε και βλέπετε ότι κανείς δεν σας έχει καλέσει ή στείλει μήνυμα.

Αυτό έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος αντιδρά στα ερεθίσματα που αντιλαμβανόμαστε ή νομίζουμε ότι αντιλαμβανόμαστε. Ωστόσο, πιστεύεται ότι μπορεί να σχετίζεται με ορισμένες διαταραχές. Παρακάτω, θα σας πούμε περισσότερα για τη δόνηση-φάντασμα και γιατί εμφανίζεται.

Αντιληπτικές προκαταλήψεις

Σε κάθε κατάσταση, είτε υπάρχει ερέθισμα είτε όχι, υπάρχουν διάφορες πιθανότητες:

• Το ερέθισμα παρουσιάζεται, οι αισθήσεις το αντιλαμβάνονται και ο εγκέφαλος το επεξεργάζεται.
• Υπάρχει ένα ερέθισμα, αλλά δεν το αντιλαμβανόμαστε.
• Δεν υπάρχει ερέθισμα και δεν υπάρχει αντίληψη.
• Δεν υπάρχει ερέθισμα, αλλά ο εγκέφαλος νομίζει ότι υπάρχει.

Το τελευταίο σχετίζεται με τις λεγόμενες “αντιληπτικές προδιαθέσεις”, μια έννοια που έχει χρησιμοποιηθεί για την κατανόηση της διαδικασίας απόκτησης και ανάπτυξης της γλώσσας στα παιδιά.

Σχετικά με αυτό, μελέτες επί του θέματος δείχνουν ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με την ικανότητα να διακρίνουν τους πιθανούς ήχους της γλώσσας, οι οποίοι στη συνέχεια μαθαίνονται ή όχι, ανάλογα με το αν ο συγκεκριμένος ήχος χρησιμοποιείται στη γλώσσα που ομιλείται στο περιβάλλον.

Και όπως ακριβώς έχουμε την ικανότητα γι’ αυτό, δεν έχουμε την ικανότητα να αναγνωρίζουμε αν ένα φυτό είναι βρώσιμο από τη μυρωδιά, για παράδειγμα. Γενικά, πιστεύεται ότι όσο πιο προδιατεθειμένοι είμαστε σε ένα ερέθισμα, τόσο πιο πιθανό είναι να το αντιληφθούμε.

Αυτό μπορεί να συμβεί ακόμη και όταν το ερέθισμα δεν υπάρχει, αφού ακόμη και κατά την απουσία του ενεργοποιούνται οι αντίστοιχοι αισθητηριακοί υποδοχείς. Είναι σκόπιμο να θυμόμαστε ότι, σε μεγάλο βαθμό, η αντίληψη δεν πραγματοποιείται στις αισθήσεις, αλλά στον εγκέφαλο.

Όλα αυτά θα εξηγούσαν αυτό που συμβαίνει και στην περίπτωση του συνδρόμου φανταστικών δονήσεων. Μπορεί επίσης να μας επιτρέψει να καταλάβουμε γιατί οι άνθρωποι δεν βίωναν το φαινόμενο για το οποίο μιλάμε πριν τα κινητά τηλέφωνα.

Τι είναι το σύνδρομο φανταστικών δονήσεων;

Το σύνδρομο δονήσεων φαντασμάτων είναι το φαινόμενο που συμβαίνει όταν αισθανόμαστε ότι το κινητό μας τηλέφωνο έχει ενεργοποιηθεί χωρίς αυτό να αντιστοιχεί στην πραγματικότητα, κάτι που συχνά επαληθεύουμε μετά από έλεγχο.

Φυσικά, μας συμβαίνει επειδή είμαστε χρήστες κινητών τηλεφώνων και επειδή έχουμε μαζί μας ένα τηλέφωνο που βρίσκεται σε επαφή με το σώμα μας. Έτσι, έχουμε αντιληφθεί το ερέθισμα (δόνηση) πολλές φορές, σε σημείο που ο εγκέφαλός μας να το συνδέει ήδη με κάποια ειδοποίηση.

Τώρα, η δόνηση-φάντασμα μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή, αλλά οι πιθανότητες αυξάνονται όταν περιμένουμε μια κλήση ή ένα σημαντικό μήνυμα και συχνά είμαστε πολύ προσεκτικοί, ελέγχοντας το τηλέφωνο κάθε στιγμή.

Σύμφωνα με έρευνες, αυτό είναι κάτι που βιώνει η μεγάλη πλειοψηφία των χρηστών. Σχεδόν το 90% έχουν δηλώσει ότι παρατηρούν μια φανταστική δόνηση με μέση συχνότητα δύο εβδομάδων ή και λιγότερο.

Πρόκειται για ένα ακόμη σημάδι ή εκδήλωση του εθισμού στην τεχνολογία. Και παρόλο που δεν θεωρείται κανονικά ασθένεια ή διαταραχή συμπεριφοράς, μπορεί κάλλιστα να σχετίζεται με εμμονικά χαρακτηριστικά ή άγχος, όπως θα δούμε αργότερα.

Οι αιτίες του συνδρόμου φανταστικών δονήσεων

Μπορεί να υπάρχουν διάφορες αιτίες που εξηγούν την εμφάνιση του συνδρόμου φανταστικών δονήσεων. Αναφέραμε ήδη μία από αυτές: η υπερβολική επαφή ή ο εθισμός στην τεχνολογία, η οποία μας υπερδιεγείρει και μας προδιαθέτει.

Δεύτερον, το φαινόμενο αυτό μπορεί να σχετίζεται με μια συναισθηματική συνιστώσα στον χρήστη. Για παράδειγμα, μπορεί να εμφανίζεται συχνότερα σε καταστάσεις άγχους, αγωνίας ή προσδοκώμενου άγχους, όταν περιμένουμε μια σημαντική κλήση, όπως αναφέρθηκε.

Τέτοιες καταστάσεις μπορεί να μας βάλουν σε μια κατάσταση υπερεπαγρύπνησης παρόμοια με εκείνη ενός στρατιώτη που βρίσκεται σε επιφυλακή και πιστεύει ότι αντιλαμβάνεται ανά πάσα στιγμή σημάδια του εχθρού, ή εκείνη ενός ατόμου που έχει πέσει θύμα εγκλήματος και τρομάζει όταν νομίζει ότι ακούει τον ήχο μιας πόρτας να ανοίγει.

Μπορεί επίσης να μας συμβεί όταν περνάμε μια δύσκολη στιγμή και είμαστε ευάλωτοι, για παράδειγμα, μπροστά σε έναν χωρισμό. Είναι πιθανό τότε να προσπαθούμε να ξεφύγουμε ή να καταφεύγουμε συνεχώς στο κινητό μας τηλέφωνο.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν μελέτες στις οποίες έχει παρατηρηθεί ότι οι ειδοποιήσεις που εκπέμπουν οι εφαρμογές του τηλεφώνου μπορούν να ενεργοποιήσουν νευροδιαβιβαστές όπως η ντοπαμίνη, οπότε σχετίζονται με μια δυναμική ευχαρίστησης ή δυσαρέσκειας. Έτσι, το σύνδρομο της φανταστικής δόνησης μπορεί να λειτουργεί ως μια μορφή πρόβλεψης μπροστά σε μια επιθυμία.

Πιθανές επιπλοκές

Αν και σημειώθηκε ότι το σύνδρομο φανταστικών δονήσεων δεν αποτελεί παθολογία, μπορεί να σχετίζεται με ορισμένα προβλήματα, όπως η αυξημένη εξάρτηση από τη χρήση κινητών τηλεφώνων και η χαμηλή συναισθηματική σταθερότητα, όπως διαπιστώθηκε σε μια μελέτη.

Επίσης, έρευνα που διεξήχθη στην Ταϊβάν αποκάλυψε ότι το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται συχνότερα σε εργαζόμενους με υψηλά επίπεδα προσωπικής και εργασιακής κόπωσης, οπότε θεωρείται ότι αποτελεί ένδειξη στρες ή συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout).

Από την άλλη πλευρά, μια μελέτη που διεξήχθη στην Ινδία το 2017 υποδεικνύει ότι το σύνδρομο φανταστικών δονήσεων, εκτός από σύμπτωμα εθισμού στο κινητό τηλέφωνο, θα μπορούσε να αποτελεί ένδειξη ψυχολογικών ή νευρολογικών αλλαγών, που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε άγχος, κατάθλιψη και άλλες συναισθηματικές διαταραχές.

Σε άλλες έρευνες, έχει επισημανθεί ότι επηρεάζει ακόμη και την ποιότητα του ύπνου. Στην πραγματικότητα, μεταξύ των συμμετεχόντων υποκειμένων, περισσότερους από τους μισούς ανέφεραν ότι ξυπνούσαν τη νύχτα πιστεύοντας ότι το τηλέφωνο δονείται.

Γενικά, αυτές οι ψευδείς ειδοποιήσεις δεν αποτελούν επιπλοκή για τους περισσότερους ανθρώπους. Το γεγονός όμως ότι εκδηλώνεται συχνότερα σε άτομα με χαρακτηριστικά άγχους προσκόλλησης και συναισθηματική εξάρτηση προκαλεί ανησυχία.

Πώς να αποφύγετε το σύνδρομο φανταστικών δονήσεων

Δεδομένου ότι πρόκειται για ένα αναδυόμενο φαινόμενο, το οποίο σχετίζεται αρκετά με τον τρόπο ζωής του ατόμου, ορισμένες αλλαγές στις συνήθειες μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση του προβλήματος και στην αποφυγή μεγαλύτερων προβλημάτων.

Στο πλαίσιο αυτό, μπορούν να ληφθούν υπόψη οι ακόλουθες συστάσεις:

• Κρατήστε το τηλέφωνό σας με τον ήχο ενεργοποιημένο αντί να χρησιμοποιείτε μόνο τη δόνηση.
• Θέστε σε σίγαση τις ειδοποιήσεις των κοινωνικών δικτύων, αφήνοντας μόνο τις ειδοποιήσεις κλήσεων.
• Μειώστε το χρόνο χρήσης του κινητού τηλεφώνου.
• Ενεργοποιήστε τη λειτουργία “Μην ενοχλείτε ” όταν κοιμάστε ή τρώτε.

Πότε να ζητήσετε βοήθεια

Αρχικά, μπορεί να εκλάβετε το σύνδρομο των φανταστικών δονήσεων ως μια λανθασμένη αντίληψη και να το βρείτε ακόμη και αστείο, χωρίς να το κάνετε μεγάλο θέμα. Ωστόσο, μπορεί να γίνει επαναλαμβανόμενο, προκαλώντας ενόχληση, απογοήτευση, ακόμη και θυμό.

Αν αυτή είναι η περίπτωσή σας και αν η χρήση του τηλεφώνου σας προκαλεί άγχος ή στρες ή δεν μπορείτε να το αφήσετε ούτε για μια στιγμή, είναι σημαντικό να λάβετε μέτρα όπως η επίσκεψη σε ψυχολόγο και, συμπληρωματικά, η συνάντηση με ομάδες υποστήριξης.