Τι είναι η Αισθητική στη Φιλοσοφία και τι μελετά;

Η αισθητική είναι ένας φιλοσοφικός κλάδος που μελετά την έννοια της ομορφιάς και την αντίληψή της. Τι είναι όμορφο και τι άσχημο; Η αισθητική προσπαθεί να βρει τις απαντήσεις.

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από απόφοιτο φιλοσοφίας Maria Alejandra Morgado Cusati.

Τελευταία ενημέρωση: 29 Σεπτεμβρίου, 2022

Η αισθητική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που μελετά τη φύση και την αντίληψη της ομορφιάς. Ως εκ τούτου, συνδέεται στενά με την τέχνη.

Με αυτή την έννοια, ο κλάδος αυτός δεν αναρωτιέται μόνο για το τι είναι όμορφο, αλλά μελετά επίσης τις εμπειρίες και τις αισθητικές κρίσεις που προκύπτουν μέσα μας όταν αντιλαμβανόμαστε ένα αντικείμενο. Αυτό μπορεί κάλλιστα να είναι η φύση, άλλοι άνθρωποι ή ένα έργο που δημιούργησε ο άνθρωπος. Αυτό μας επιτρέπει να κατηγοριοποιήσουμε κάτι ως ελκυστικό, άσχημο, μεγαλειώδες, κομψό κ.λπ.

Με άλλα λόγια, ένας από τους κύριους στόχους της αισθητικής είναι η μελέτη των εμπειριών και των κρίσεων που συμβαίνουν στην καθημερινή ζωή όταν αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Προσπαθεί να απαντήσει στο γιατί κάποια αντικείμενα είναι ελκυστικά για εμάς και κάποια άλλα όχι.

Επιπλέον, αυτό που μπορεί να είναι αισθητικά ευχάριστο για ένα άτομο μπορεί να μην είναι απαραίτητα αισθητικά ευχάριστο για ένα άλλο. Ακόμη και αν πάμε πίσω στην ιστορία, θα δούμε πώς τα καλλιτεχνικά κινήματα ανταποκρίθηκαν σε ένα ιδεώδες της ομορφιάς που ήταν συγκεκριμένο για την εποχή τους. Ως εκ τούτου, η υποκειμενικότητα και η σχετικότητα του τι θεωρείται αισθητικά όμορφο είναι ένα από τα μεγάλα θέματα αυτού του κλάδου.

Η ιστορία της αισθητικής ως κλάδος της φιλοσοφίας

Η αισθητική ως κλάδος μελέτης προκύπτει κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα από τον Γερμανό φιλόσοφο Alexander Gottlieb Baumgarten, ο οποίος επινόησε τον όρο στο έργο του Φιλοσοφικές σκέψεις για το ποίημα (1735). Στο έργο αυτό περιγράφει την αισθητική ως την επιστήμη του αισθητού, καθώς και των σχέσεων που υπάρχουν μεταξύ της τέχνης και της ομορφιάς.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι οι φιλόσοφοι που προηγήθηκαν του Baumgarten δεν ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό. Στην πραγματικότητα, η έννοια είναι εφαρμόσιμη στις μελέτες που έθεσαν σε κίνηση οι προγενέστεροι στοχαστές γύρω από το ωραίο.

Αρχαία Ελλάδα και αισθητική

Στην Αρχαία Ελλάδα, ο Πλάτωνας διατύπωσε θεωρίες για την ομορφιά και την τέχνη σε έργα όπως: Το συμπόσιο και Η Δημοκρατία. Σε αυτά τα έργα, επιβεβαίωσε ότι η ομορφιά είναι μια αιώνια, άυλη και αμετάβλητη ιδέα που μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο από την ψυχή και που αντανακλάται στην ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί αντικείμενα.

Ο Αριστοτέλης, από την άλλη πλευρά, θα κάνει το ίδιο σε έργα όπως: η Ποιητική Τέχνη ή η Ρητορική και Πολιτική. Ωστόσο, άφησε στην άκρη τον πλατωνικό ιδεαλισμό για να επικεντρωθεί σε μια υλική προσέγγιση. Με αυτόν τον τρόπο, επιβεβαίωσε ότι αυτό που θεωρείται όμορφο πρέπει να έχει μια συμμετρική και διατεταγμένη σύνθεση.

Ο Μεσαίωνας

Στον Μεσαίωνα, από την άλλη πλευρά, η αισθητική συνδεόταν με τη θρησκευτική τέχνη, οπότε η λειτουργία της περιοριζόταν στην εξήγηση των χριστιανικών αποκαλύψεων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, φιλόσοφοι όπως ο Άγιος Αυγουστίνος του Ιππώνος και ο Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης προβληματίστηκαν σχετικά με την ομορφιά.

Για παράδειγμα, για τον Άγιο Αυγουστίνο, η ομορφιά αποτελείται από την αρμονία των στοιχείων που καθιστούν τη φυσική ομορφιά θεϊκή. Ενώ για τον Άγιο Θωμά, το αντικείμενο παρουσιάζεται μέσω της μορφής (ουσία) και το υποκείμενο μπορεί να αντιληφθεί την ομορφιά του μέσω της ευαισθησίας.

Η σύγχρονη εποχή

Αφού ο Baumgarten δημιούργησε επίσημα την αισθητική ως κλάδο, εμφανίστηκε μια ποικιλία φιλοσόφων που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό. Ένας από τους πιο αναγνωρισμένους ήταν ο Immanuel Kant, ο οποίος επικεντρώθηκε στην υποκειμενικότητα των συναισθημάτων σχετικά με το τι θεωρείται όμορφο.

Ο Kant πίστευε ότι η ομορφιά δεν είναι μετρήσιμη επειδή προέρχεται από ένα συναίσθημα. Ως εκ τούτου, είναι φορτισμένη με υποκειμενικότητα. Ως εκ τούτου, πρότεινε τον όρο υπερβατική αισθητική.

Με άλλα λόγια, για τον Kant, η ευαισθησία εξαρτάται από μια σειρά προηγούμενων εμπειριών που μας βοηθούν να προσδιορίσουμε την αισθητική και την ομορφιά των αντικειμένων.

Η Σύγχρονη Εποχή και η αισθητική

Τέλος, στη Σύγχρονη Εποχή έχουν αναδειχθεί διάφοροι τρόποι ερμηνείας της έννοιας της αισθητικής, της ευαισθησίας της και της αναπαράστασής της. Στην πραγματικότητα, εμφανίστηκε αυτό που είναι γνωστό ως αντι-αισθητική, υποδηλώνοντας την απόρριψη της καθιερωμένης αισθητικής, η οποία νοείται ως μόδα ή προσωπική εικόνα.

Στην περίπτωση αυτή, η σύγχρονη τέχνη υποθέτει ότι αυτό που είναι πραγματικά σημαντικό δεν είναι τι αισθάνεται ο δημιουργός, αλλά τι κάνει τον αποδέκτη του έργου του να αισθανθεί. Δεν αναζητά τη γαλήνια ή γραφική ομορφιά, αλλά και τη δυσάρεστη ή μελαγχολική, προκειμένου να προκαλέσει άγχος ή άλλες έντονες αισθήσεις στους θεατές.

Η ιδέα της ομορφιάς στο πέρασμα της ιστορίας

Η αντίληψη της ομορφιάς αλλάζει από εποχή σε εποχή. Εξαιτίας αυτού, αυτό που σήμερα θεωρούμε ελκυστικό ή όμορφο δεν ήταν έτσι σε άλλες εποχές και μπορεί να μην είναι έτσι σε μερικές ακόμη δεκαετίες.

Τώρα, για να καταλάβουμε πώς άλλαξε η αντίληψη της ομορφιάς, παραθέτουμε μια γενική ιδέα για τη μετάλλαξη αυτής της έννοιας:

• Αισθητική στην κλασική φιλοσοφία: Για την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το ωραίο, το καλό και το αληθινό αντιστοιχούσαν σε ένα και μόνο πράγμα και η φύση του σχετιζόταν με το μέτρο, την αρμονία, τη δικαιοσύνη και την επάρκεια στο ιδεώδες της εποχής.
• Μεσαιωνική αισθητική: Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η έννοια της ομορφιάς είχε να κάνει με τις θεμελιώδεις χριστιανικές αξίες: την πίστη στον Θεό, τη θυσία, το πάθος και την αγνότητα. Ως εκ τούτου, η ηθική ομορφιά είχε μεγαλύτερη βαρύτητα από την εμφάνιση.
• Σύγχρονη αισθητική: Η Αναγέννηση ήρθε σε ρήξη με το χριστιανικό σχήμα και δικαίωσε τους κλασικούς προβληματισμούς στο πλαίσιο των ιδεών του ανθρωπισμού και του Διαφωτισμού. Υπό αυτή την έννοια, η ιδέα της ομορφιάς αποδόθηκε στο σχεδιασμένο, το δομημένο, το συμμετρικό και το αρμονικό.
• Σύγχρονη αισθητική: Σε αυτή την εποχή, η ιδέα της ομορφιάς σχετίζεται με την αφηρημένη τέχνη, το εννοιολογικά όμορφο και την ομορφιά του νοήματος των πραγμάτων, παρά με την εκπλήρωση ενός κανόνα που διακρίνει μεταξύ του αισθητικού και του καθημερινού. Ακόμη και το φρικτό, το καθημερινό και το ακατανόητο έχουν θεωρηθεί πρότυπα του ωραίου.

Τελικές σκέψεις για την αισθητική

Η αισθητική είναι ένας κλάδος της φιλοσοφίας που ασχολείται με τη φύση της ομορφιάς και τα στοιχεία που παρεμβαίνουν στην ευαισθησία μας, ώστε να κατηγοριοποιούμε κάτι ως όμορφο, άσχημο, ελκυστικό, δυσάρεστο κ.λπ.

Επομένως, διερωτάται τι είναι η ίδια η ομορφιά και προβληματίζεται για το αν αυτή η ιδιότητα υπάρχει αντικειμενικά ή είναι μια εντελώς υποκειμενική αίσθηση.