Ευδαιμονισμός: Τι είναι, η προέλευση και τα χαρακτηριστικά του

Ο ευδαιμονισμός είναι ένα φιλοσοφικό ρεύμα που συγκεντρώνει διάφορες ηθικές θεωρίες. Η θέση αυτή υποστηρίζει ότι η ευτυχία είναι ένα υπέρτατο αγαθό που όλοι θέλουν να επιτύχουν.

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από απόφοιτο φιλοσοφίας Maria Alejandra Morgado Cusati.

Τελευταία ενημέρωση: 17 Ιανουαρίου, 2023

Ο ευδαιμονισμός είναι ένα φιλοσοφικό ρεύμα που συγκεντρώνει διάφορες ηθικές θεωρίες. Η θέση αυτή υποστηρίζει ότι η ευτυχία είναι ένα υπέρτατο αγαθό που όλοι θέλουν να επιτύχουν. Για να το επιτύχουμε, ωστόσο, πρέπει να ενεργούμε σωστά. Με άλλα λόγια, θα είμαστε ευτυχισμένοι στο βαθμό που πράττουμε το καλό.

Τι σημαίνει όμως να ενεργούμε σωστά; Παρακάτω, θα εξηγήσουμε εν συντομία αυτή την ηθική προσέγγιση, μερικές από τις πτυχές της και σε ποιες καταστάσεις της καθημερινής ζωής αντικατοπτρίζεται αυτή η φιλοσοφία.

Τι είναι ο ευδαιμονισμός;

Ο ευδαιμονισμός προέρχεται από τον όρο ευδαιμονία, που σημαίνει “ευτυχία ή ευημερία”. Η Βασιλική Ισπανική Ακαδημία ορίζει τον ευδαιμονισμό ως μια ηθική θεωρία που θέτει την ευτυχία ως θεμέλιο της ηθικής.

Με αυτή την έννοια, οι ευδαιμονιστές υποθέτουν ότι η ευτυχία είναι ο τελικός στόχος που κάθε άνθρωπος επιθυμεί να επιτύχει και ότι ο μόνος τρόπος για να την βιώσουμε είναι να ενεργούμε ηθικά σωστά.

Υπάρχουν ορισμένες ηθικές θεωρίες που έχουν θεωρηθεί ότι μοιάζουν με τον ευδαιμονισμό, καθώς βασίζουν τους ηθικούς κανόνες τους στην πραγμάτωση της πλήρους ευτυχίας. Μερικές από αυτές είναι οι ακόλουθες:

• Ο ηθικός ηδονισμός δηλώνει ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει την ηδονή και να μειώνει τον πόνο. Ομοίως, βασίζεται στην ιδέα ότι η απόκτηση της ηδονής πρέπει να προέρχεται από πηγές που θεωρούνται ηθικά καλές. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί απτά (μέσω των αισθήσεων) ή σε πνευματικό επίπεδο.
• Ο στωικισμός προτείνει ότι η αναζήτηση της ευτυχίας δεν επιτυγχάνεται σε υλικά πράγματα ή σε υπερβολικές απολαύσεις. Αντίθετα, βρίσκεται στον ορθολογικό έλεγχο των επιθυμιών, των πράξεων ή των παθών που μπορεί να διαταράξουν την ψυχή. Όποιος το πετύχει αυτό, θα έχει επιτύχει την αρετή και την πλήρη ευτυχία.
• Ο ωφελιμισμός επιβεβαιώνει ότι η καλύτερη πράξη είναι εκείνη που παράγει τη μεγαλύτερη ευτυχία και ευημερία για τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων.

Πώς προέκυψε ο ευδαιμονισμός;

Πιστεύεται ότι ο ευδαιμονισμός είχε την αφετηρία του στην Αρχαία Ελλάδα κατά τον 6ο αιώνα π.Χ.. Εκείνη την περίοδο ήταν συνηθισμένος ο βαθύς και κριτικός προβληματισμός για τις ηθικές αρχές της εποχής. Από εκεί προέκυψαν πολλές διαφορετικές ηθικές θέσεις, μεταξύ των οποίων και ο ευδαιμονισμός.

Ωστόσο, ο Αριστοτέλης (384 π.Χ. – 322 π.Χ.) θεωρείται ο πατέρας και ο σημαντικότερος υπερασπιστής του ευδαιμονισμού. Σύμφωνα με αυτόν τον στοχαστή, αν κάνουμε το καλό θα μπορέσουμε να επιτύχουμε την ευτυχία. Με το πέρασμα του χρόνου, πολλά ρεύματα άρχισαν να θεωρούν τον ευδαιμονισμό ως υπέρτατο αγαθό. Ανάμεσά τους ήταν ο Κυρηναϊσμός, ο Στωικισμός, ο Νεοπλατωνισμός και ο ωφελιμισμός. Ο ευδαιμονισμός μεταφέρθηκε ακόμη και στη χριστιανική εκκλησία από τον Άγιο Αυγουστίνο και τον Άγιο Θωμά τον Ακινάτη.

Υπάρχουν δύο τύποι ευδαιμονισμού

Ανάλογα με το εύρος της ευτυχίας, ο ευδαιμονισμός έχει κατηγοριοποιηθεί είτε ως ατομικός είτε ως κοινωνικός. Καθένας από αυτούς τους τύπους και οι διαφορές τους αναλύονται παρακάτω:

• Ατομικός Ευδαιμονισμός: Είναι η κλασική μορφή του ευδαιμονισμού που αναπτύχθηκε από τον Αριστοτέλη. Στην περίπτωση αυτή, η επιδίωξη της προσωπικής ευτυχίας είναι ο απώτερος στόχος. Επομένως, οι άνθρωποι πρέπει να ενεργούν σωστά για να εξασφαλίσουν τη δική τους ευτυχία και ικανοποίηση.
• Κοινωνικός ευδαιμονισμός: Αυτός επιβεβαιώνει ότι η ευτυχία δεν ανήκει μόνο σε ένα άτομο, αλλά περιλαμβάνει και τη συλλογικότητα. Αυτό το είδος ευδαιμονισμού συναντάται στους ωφελιμιστές φιλοσόφους. Σύμφωνα με αυτούς, οι πράξεις θα είναι καλές ή κακές στο βαθμό που διευκολύνουν ή εμποδίζουν την ευτυχία όλων ή του μεγαλύτερου αριθμού ανθρώπων.

Αξίζει να αναφερθεί ένας τρίτος τύπος που ονομάζεται πολιτικός ευδαιμονισμός, σύμφωνα με τον οποίο το δόγμα του δικαίου και του κράτους θα βασίζεται στην αρχή της ευτυχίας. Ο Καντ άσκησε σημαντική κριτική σε αυτή την αντίληψη, δηλώνοντας ότι δεν είναι η ευτυχία αλλά η ελευθερία σύμφωνα με τους καθολικούς νόμους η αρχή που πρέπει να διέπει.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του ευδαιμονισμού

Προκειμένου να δώσουμε μια σαφέστερη ιδέα για τον ευδαιμονισμό, θα συνοψίσουμε εν συντομία τα κύρια χαρακτηριστικά του εδώ:

• Πρόκειται για μια ηθική θέση που επιβεβαιώνει ότι η ευτυχία είναι το υπέρτατο αγαθό που κάθε ανθρώπινο ον επιθυμεί.
• Οι ηθικοί κανόνες βασίζονται στην πλήρη ευτυχία (ατομική ή συλλογική).
• Η ζωή και η δράση σύμφωνα με τη λογική θα πρέπει να είναι το ύψιστο χαρακτηριστικό που επιδιώκουν όλοι οι άνθρωποι.
• Το να καθοδηγείται κανείς από τα πάθη (συναισθήματα, αισθήματα, προκαταλήψεις) δεν οδηγεί συνήθως στην ευτυχία.
• Η ευτυχία επιτυγχάνεται μέσω της σωστής χρήσης της λογικής.

Οι κυριότεροι εκπρόσωποι του ευδαιμονισμού

Υπάρχουν πολλοί ευδαιμονιστές στοχαστές που έχουν εμφανιστεί κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Ωστόσο, θα αναφέρουμε μερικούς από τους πιο σημαντικούς.

Αριστοτέλης

Ο Αριστοτέλης είναι ένας από τους πρωτοπόρους αυτής της θεωρίας και ο σημαντικότερος ευδαιμονιστής. Σύμφωνα με αυτόν τον Έλληνα φιλόσοφο, θα είμαστε δίκαιοι και ενάρετοι στο βαθμό που θα ξέρουμε πώς να βρίσκουμε ισορροπία ανάμεσα σε δύο αντίθετα πάθη.

Για παράδειγμα, πώς μπορούμε να ενεργούμε με γενναιόδωρο τρόπο; Σύμφωνα με αυτόν τον φιλόσοφο, μπορούμε να το κάνουμε αυτό βρίσκοντας μια μέση λύση ανάμεσα στη γενναιοδωρία και τον εγωισμό. Δηλαδή, το θέμα είναι να βρούμε μια ισορροπία μεταξύ μιας αποστασιοποιημένης και αλτρουιστικής στάσης απέναντι στους άλλους και ενός πλήρους ενδιαφέροντος για τη δική μας ευημερία.

Μπορούμε να βρούμε αυτή την ισορροπία μέσω της λογικής. Έτσι, αν έχουμε εντοπίσει αυτές τις αντίθετες έλξεις και φτάσουμε με τη λογική μας στη μέση λύση, θα μπορέσουμε να επιτύχουμε την ευτυχία.

Επίκουρος από τη Σάμο (341 π.Χ. – 270 π.Χ.)

Αυτός ο στοχαστής επιβεβαίωσε ότι τα ανθρώπινα όντα πρέπει πάντα να αναζητούν την ευτυχία. Η ευτυχία πρέπει να επιτευχθεί μέσω της σύνεσης, της νηφαλιότητας και της φιλίας. Όπως και ο Αριστοτέλης, υποστήριξε ότι η λογική πρέπει να χρησιμοποιείται για να αποφεύγονται οι υπερβολές, καθώς αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε μετέπειτα βάσανα.

Από την πλευρά του, υπέθεσε ότι οι απολαύσεις της ψυχής είναι ανώτερες από εκείνες του σώματος. Και οι δύο πρέπει να ικανοποιούνται με τη νοημοσύνη. Το ιδανικό είναι να φτάσει κανείς σε μια κατάσταση ευημερίας που την ονόμασε αταραξία.

Δεν ήταν υπέρ της ακολασίας, αλλά ούτε υποστήριζε την παραίτηση από τις σαρκικές απολαύσεις. Αντίθετα, υποστήριζε ότι πρέπει να αναζητείται μια μέση λύση και ότι οι σωματικές ικανοποιήσεις πρέπει να πραγματοποιούνται εφόσον δεν προκαλούν μεταγενέστερο πόνο.

Τζέρεμι Μπένθαμ (1748-1832)

Ο Τζέρεμι Μπένθαμ είναι γνωστός ως ο πατέρας του ωφελιμισμού. Το ηθικό του δόγμα βασίζεται στην απόλαυση της ζωής αντί της θυσίας ή του πόνου. Υπό αυτή την έννοια, ο απώτερος στόχος είναι η επίτευξη της μεγαλύτερης ευτυχίας για τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων.

Ο στοχαστής αυτός δημιούργησε ακόμη και έναν υπολογισμό της ευτυχίας, έναν αλγόριθμο που μετρά τον βαθμό ευτυχίας που παράγει μια δεδομένη ενέργεια. Αυτός είναι επίσης γνωστός ως ωφελιμιστικός λογισμός ή ηδονιστικός λογισμός.

Ο ευδαιμονισμός στις καθημερινές πράξεις

Σήμερα, πολλοί άνθρωποι ενεργούν σύμφωνα με τις επιταγές του ευδαιμονισμού, χωρίς να το γνωρίζουν. Μερικές από τις καταστάσεις στις οποίες είναι εμφανής αυτή η ηθική στάση είναι οι ακόλουθες:

• Μεγάλες μη κυβερνητικές οργανώσεις ή ΜΚΟ που παρέχουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους για να συμβάλουν στην αποκατάσταση του περιβάλλοντος.
• Δάσκαλοι και εκπαιδευτικοί που αφιερώνουν το χρόνο τους στη διδασκαλία χωρίς να λαμβάνουν καμία οικονομική αμοιβή γι’ αυτό.
• Άτομο που κυριαρχεί στα συναισθήματά του σε καταστάσεις που το αξίζουν (σχετίζεται με τον στωικισμό).

Ίσως, λοιπόν, αυτό το φιλοσοφικό ρεύμα να έχει σημαδέψει την ύπαρξή σας και να μην το γνωρίζατε καν. Μάθετε περισσότερα και αξιολογήστε αν είναι κάτι που μπορείτε να εφαρμόσετε στην καθημερινότητά σας!