Οι διαφορές μεταξύ υποσυνείδητου και ασυνείδητου

Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί άνθρωποι, υπάρχουν διαφορές μεταξύ υποσυνείδητου και ασυνείδητου. Μάθετε ποιες είναι αυτές.

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από απόφοιτο φιλοσοφίας Maria Alejandra Morgado Cusati.

Τελευταία ενημέρωση: 21 Μαρτίου, 2023

Το υποσυνείδητο και το ασυνείδητο είναι δύο όροι που συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά, ακόμη και από ορισμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Είναι περίπλοκο εγχείρημα να αντιπαραβάλουμε τις δύο οντότητες, δεδομένων των λεπτών διαφορών που τις ορίζουν. Ποιες είναι λοιπόν οι διαφορές του υποσυνείδητου και του ασυνείδητου;

Έτσι, για να κατανοήσουμε τις διαφορές τους, πρέπει πρώτα να έχουμε κατά νου ότι υπάρχει ένα μέρος του μυαλού μας που αντιλαμβανόμαστε συνειδητά και ένα άλλο που δεν το αντιλαμβανόμαστε.

Υπό αυτή την έννοια, το συνειδητό μέρος περιέχει όλες τις ιδέες και τις εμπειρίες που μπορούμε να αντιληφθούμε και να θυμόμαστε, ενώ, στο μη συνειδητό μέρος, αποθηκεύεται το νοητικό περιεχόμενο που δεν θυμόμαστε αυτή τη στιγμή.

Θα επικεντρωθούμε τώρα στην περιγραφή του μη συνειδητού μέρους του νου, διότι εκεί βρίσκονται οι δύο οντότητες που συζητήσαμε. Ας εμβαθύνουμε σε αυτό.

Επίπεδα του μη συνειδητού νου

Για να κατανοήσουμε τις διαφορές μεταξύ του υποσυνείδητου και του ασυνείδητου είναι χρήσιμο να σκεφτούμε το νου ως ανάλογο ενός παγόβουνου. Υπό αυτή την έννοια, η άκρη που εξέχει από το νερό και είναι ορατή είναι το συνειδητό μέρος. Αντίθετα, αυτό που είναι βυθισμένο και ανεπαίσθητο θα ήταν το μη συνειδητό μέρος.

Όπως αναπαρίσταται από την εικόνα του παγόβουνου, το συνειδητό μέρος είναι μόνο ένα μικρό κλάσμα της απεραντοσύνης του νοητικού περιεχομένου που βρίσκεται στο μυαλό μας.

Ωστόσο, μπορούμε να πούμε ότι, μέσα στο μη συνειδητό μυαλό, υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα βάθους. Επομένως, υπάρχει περιεχόμενο που μπορεί να γίνει συνειδητό χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία -όπως το να θυμόμαστε τι φάγαμε για δείπνο πριν από τρεις ημέρες- και άλλες πληροφορίες που είναι καλά κρυμμένες, όπως κάποια καταπιεσμένη τραυματική εμπειρία κατά την παιδική ηλικία.

Όπως βλέπουμε, ορισμένες αναμνήσεις είναι πιο προσιτές από άλλες και αυτό θα καθοριστεί από το πόσο βαθιά είναι αποθηκευμένες. Τούτου λεχθέντος, ο πιο χρήσιμος τρόπος για να κατανοήσουμε τις διαφορές μεταξύ του υποσυνείδητου και του ασυνείδητου είναι μέσω της σχετικής μη προσβασιμότητάς τους. Ας δούμε πώς.

Διαφορές μεταξύ υποσυνείδητου και ασυνείδητου

Γενικά, η λέξη “υποσυνείδητο” χρησιμοποιείται για να αναφερθεί στο πιο επιφανειακό μη συνειδητό τμήμα του νου, ενώ ο όρος “ασυνείδητο” χρησιμοποιείται για να αναφερθεί σε μια βαθύτερη και πιο απρόσιτη μη συνειδητή ζώνη.

Σε αυτό το σημείο, είναι απολύτως βάσιμο να αναρωτηθούμε: πού είναι η γραμμή μεταξύ των “πιο επιφανειακών μη συνειδητών ιδεών” και των “βαθύτερων μη συνειδητών ιδεών”; Δηλαδή, τι κάνει μια ιδέα πιο επιφανειακή και μια άλλη πιο βαθιά;

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα μπορούμε να ξεκινήσουμε αναλύοντας την τρέχουσα ύπαρξή μας και στη συνέχεια να προσπαθήσουμε να δούμε ποιες ιδέες και αναμνήσεις μπορεί να είναι πιο βαθιές.

Ωστόσο, υπάρχει ένας πιο βολικός τρόπος να εξηγήσουμε αυτή τη διάκριση και αυτός είναι μέσω των μηχανισμών που διέπουν κάθε περίπτωση – την καταστολή και την καταπίεση.

Καταστολή vs. καταπίεση

Ας ξεκινήσουμε διευκρινίζοντας ότι η καταστολή συνδέεται με το υποσυνείδητο, ενώ η καταπίεση με το ασυνείδητο. Με αυτή την έννοια, όταν καταπιέζουμε κάτι (μια παρόρμηση, μια επιθυμία, μια ιδέα κ.λπ.), το αναγκάζουμε να περάσει κάτω από το επίπεδο της συνείδησης.

Από την άλλη πλευρά, όταν καταπιέζουμε, το μυαλό μας σπρώχνει κάτι που θεωρεί πολύ επικίνδυνο για να το κρύψει στα βάθη της συνείδησής μας, σε σημείο που να μην είναι αναγνωρίσιμο.

Στην τελευταία περίπτωση, μιλάμε για μια ακούσια και ενστικτώδη αντίδραση, αφού η καταπίεση αποτελεί έναν ψυχολογικό μηχανισμό άμυνας, σκοπός του οποίου είναι να εξασφαλίσει την προστασία και την επιβίωση του ατόμου.

Επίσης, η καταπίεση έχει ιδιαίτερο ρόλο στην παιδική ηλικία, όταν η νοητική μας ικανότητα και η κρίση μας είναι αρκετά περιορισμένες. Με αυτόν τον τρόπο, ο νους, ανίκανος να διαχειριστεί σύνθετες και τραυματικές εμπειρίες, στέλνει τα πράγματα που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει στον πάτο του ασυνειδήτου.

Κατά συνέπεια, στο ασυνείδητο βρίσκουμε πολύ δυσάρεστες αναμνήσεις, επώδυνα συναισθήματα και κοινωνικά απαράδεκτες επιθυμίες.

Ωστόσο, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, αυτός ο μηχανισμός επιβίωσης καταλήγει να μας κοστίζει ακριβά. Ο λόγος; Λοιπόν, τα ασυνείδητα περιεχόμενα αρχίζουν να αντηχούν στη συμπεριφορά μας -ιδιαίτερα στην ενήλικη ζωή- με τη μορφή άγχους ή κάποιας άλλης διαταραχής.

Αντίθετα, η καταστολή μπορεί να λάβει χώρα για διαφορετικούς λόγους, άσχετους με δυσάρεστες εμπειρίες και επιβίωση. Για παράδειγμα, μπορούμε να καταστείλουμε μια ανάμνηση για απλή ψυχική οικονομία.

Παραδείγματα υποσυνείδητου και ασυνείδητου περιεχομένου

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις διαφορές μεταξύ υποσυνείδητου και ασυνείδητου, παραθέτουμε δύο καταστάσεις που αντικατοπτρίζουν το ρόλο και των δύο νοητικών περιπτώσεων.

• Υποσυνείδητο: Όταν αναγνωρίζουμε ότι ζηλεύουμε ελαφρώς τον μικρότερο αδελφό μας. Ωστόσο, δεν ξέρουμε ακριβώς γιατί. Σε αυτή την περίπτωση, μετά από σκέψη, συνειδητοποιούμε ότι αυτό το συναίσθημα προκύπτει επειδή πιστεύουμε ότι είχε περισσότερες ευκαιρίες και προνόμια.
• Ασυνείδητο: Φοβία με τα άλογα και μόνο η θέα τους σας προκαλεί ανεξέλεγκτο πανικό. Παρ’ όλα αυτά, δεν έχετε την παραμικρή ιδέα γιατί. Αυτό συμβαίνει επειδή έχετε καταπιέσει πληροφορίες και η συνειδητή πλευρά σας έχει αποκρύψει το γεγονός ότι στην παιδική σας ηλικία αναγκαστήκατε να ιππεύσετε ένα άλογο, παρόλο που δεν το θέλατε. Ο πατέρας μας μάλιστα σας φώναζε και σας αποκαλούσε δειλούς.

Σε αυτή την τελευταία περίπτωση, βλέπουμε πώς μια δυσάρεστη και τραυματική εμπειρία για ένα παιδί κατέληξε στο πίσω μέρος του μυαλού. Η πρόσβαση σε αυτή την παιδική ανάμνηση θα χρειαστεί σίγουρα αρκετές συνεδρίες αυτοανάλυσης ή ψυχοθεραπείας.

Τελικές σκέψεις

Κλείνοντας, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι οι διαφορές μεταξύ υποσυνείδητου και ασυνείδητου δεν εμφανίζονται τόσο έντονα στην πραγματικότητα. Δηλαδή, στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν σαφώς διαφοροποιημένα επίπεδα, αφού τα πάντα αποτελούν ένα συνεχές. Επομένως, οι όροι που χρησιμοποιούνται απλοποιούν την κατανόηση μιας τόσο πολύπλοκης οντότητας όπως ο ανθρώπινος νους.