Τι είναι η Βιοψυχολογία και τι μελετά;

Κάθε σκέψη, συναίσθημα και συμπεριφορά έχει μια βιολογική συσχέτιση, ένα φυσικό υπόβαθρο που μπορούμε να εξερευνήσουμε. Μάθετε περισσότερα για τη βιοψυχολογία και τη σχέση μεταξύ σώματος και νου.

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από ψυχολόγο Elena Sanz.

Τελευταία ενημέρωση: 17 Οκτωβρίου, 2023

Μερικές φορές, η ψυχολογία και οι έννοιές της φαίνονται κάπως αφηρημένες. Η κατανόηση των πεποιθήσεων, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς μπορεί να φαίνεται περισσότερο φιλοσοφική παρά γήινη. Όμως η αλήθεια είναι ότι κάθε εσωτερική διαδικασία έχει μια σωματική αντιστοιχία, δηλαδή μια αναπαράσταση στο σώμα και στη βιολογία που εξηγεί γιατί συμβαίνει. Και αυτό είναι που μελετά η βιοψυχολογία.

Αυτός ο κλάδος της ψυχολογίας αναλύει τη λειτουργία του υγιούς εγκεφάλου, αλλά και τους παράγοντες που εμπλέκονται σε καταστάσεις όπως η άνοια, οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές και η κατάθλιψη. Εν ολίγοις, επιδιώκει να κατανοήσει πώς ο εγκέφαλος, το νευρικό σύστημα και οι νευροδιαβιβαστές επηρεάζουν τις νοητικές διεργασίες.

Βιοψυχολογία: Η ιστορία και η ανάπτυξη

Η ιδέα ότι ο νους και το σώμα συνδέονται, ότι το βιολογικό και το ψυχολογικό είναι στενά συνδεδεμένα, έχει μακρά ιστορία. Ήδη οι αρχαίοι στοχαστές και φιλόσοφοι δήλωναν ότι ο νους κατοικεί στον εγκέφαλο και ότι το νευρικό σύστημα μεσολαβεί μεταξύ των ερεθισμάτων που δεχόμαστε από το περιβάλλον και των αντιδράσεών μας.

Αργότερα αναπτύχθηκαν θεωρίες όπως η φρενολογία, η οποία ανέφερε ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μπορούν να προσδιοριστούν από το σχήμα του κρανίου (τη δομή του, τις προεξοχές και τις εσοχές). Αν και απορρίφθηκε, η υπόθεση ότι οι νοητικές λειτουργίες βρίσκονταν σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου απέκτησε σημασία.

Στις μέρες μας, χάρη στην τεχνολογική πρόοδο και τις καινοτόμες τεχνικές, όπως οι εγκεφαλικές τομογραφίες, είμαστε σε θέση να δούμε αυτούς τους φυσικούς συσχετισμούς της σκέψης, του συναισθήματος και της συμπεριφοράς. Και, χάρη σε αυτό, μπορούμε να παρεμβαίνουμε πιο αποτελεσματικά.

Τι μελετά η βιοψυχολογία;

Η βιοψυχολογία είναι επίσης γνωστή ως φυσιολογική ψυχολογία, συμπεριφορική νευροεπιστήμη ή ψυχοβιολογία. Όπως είπαμε, μελετά τη σχέση μεταξύ των ψυχολογικών διεργασιών και των υποκείμενων φυσιολογικών γεγονότων.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη βάση της, ας εξετάσουμε τις ακόλουθες αρχές από τις οποίες διέπεται:

• Η βιοψυχολογία θεωρείται εργαστηριακή επιστήμη.
• Κάθε συμπεριφορά ή ψυχολογική διαδικασία μπορεί να εξηγηθεί με βάση βιολογικές έννοιες. Όλα είναι συνέπεια της γενετικής και της βιολογίας.
• Οι περισσότερες ανθρώπινες συμπεριφορές έχουν εξελικτικό σκοπό και έχουν αναπτυχθεί για να προσαρμοστούν στο περιβάλλον.
• Οι συγκριτικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται για την καλύτερη κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς μελετώντας διαφορετικά είδη ζώων.
• Μελετάται η κληρονομικότητα και η γενετική, καθώς και η δομή του εγκεφάλου, το νευρικό και το ενδοκρινικό σύστημα και οι νευροδιαβιβαστές.

Πέρα από αυτές τις αρχές, υπάρχουν ορισμένα φαινόμενα στα οποία η επιστήμη αυτή δίνει ιδιαίτερη προσοχή:

• Βιολογικοί ρυθμοί
• Μεταβολισμός και ορμονικές διεργασίες
• Συμπεριφορές που αφορούν κίνητρα
• Συναισθήματα, μάθηση, μνήμη και νόηση
• Η επίδραση των φαρμάκων και των φαρμακευτικών προϊόντων στη λειτουργία του νευρικού συστήματος.
• Οι φυσικές βάσεις που εμπλέκονται στις διαδικασίες της αίσθησης και της αντίληψης των εσωτερικών και εξωτερικών ερεθισμάτων.

Σε τι χρησιμεύει και ποιες είναι οι εφαρμογές της;

Οι εφαρμογές της βιοψυχολογίας μπορούν να επικεντρωθούν στη βασική ή στην εφαρμοσμένη έρευνα. Στην πρώτη περίπτωση, στόχος είναι η διεύρυνση του σώματος των γνώσεων από επιστημονική σκοπιά. Από την άλλη πλευρά, η εφαρμοσμένη έρευνα προωθεί παρεμβάσεις που αντιμετωπίζουν μια ανάγκη και παρέχουν λύσεις.

Για την επίτευξη της απαιτούμενης γνώσης χρησιμοποιούνται μέθοδοι παρατήρησης, κατά τις οποίες συλλέγονται δεδομένα χωρίς να τροποποιούνται οι εμπλεκόμενες μεταβλητές. Όμως, ο πειραματισμός χρησιμοποιείται επίσης για την ανακάλυψη των αιτιών που εμπλέκονται σε διάφορα φαινόμενα.

Από αυτή την άποψη, η έρευνα τόσο σε ανθρώπους όσο και σε ζώα είναι κοινή. Χάρη σε αυτό, είναι δυνατή η κατανόηση της φυλογενετικής εξέλιξης των προτύπων συμπεριφοράς, από τα απλούστερα είδη (στα οποία είναι ευκολότερο να αποκαλυφθούν οι συσχετίσεις μεταξύ εγκεφάλου και συμπεριφοράς) έως τα πιο πολύπλοκα.

Οι βιοψυχολόγοι εργάζονται και συμμετέχουν σε διάφορους τομείς, από την έρευνα έως τη φαρμακοβιομηχανία. Αναπτύσσουν όμως και κλινικές εφαρμογές και εργάζονται σε τομείς όπως η νευρολογία, θεραπεύοντας ασθενείς με διάφορες βλάβες ή ασθένειες, όπως:

• Αυτισμός
• Εξαρτήσεις
• Άγχος
• Σχιζοφρένεια
• Συμπεριφορές θυμού
• Διαταραχές της διάθεσης
• Πάρκινσον, Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας

Άλλες εφαρμογές για τη βιοψυχολογία

Οι γνώσεις που προέρχονται από την βιοψυχολογία παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο σε ό,τι σχετίζεται με τη γονική μέριμνα και την παιδική ηλικία. Χάρη στα ευρήματά τους, μπορεί να ενθαρρυνθεί η κατάλληλη πρώιμη διέγερση για την προώθηση της μάθησης και την αξιοποίηση του δυναμικού της πλαστικότητας του εγκεφάλου.

Είναι επίσης χρήσιμες σε προσεγγίσεις όπως η ενσυνειδητότητα, όταν πρόκειται για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ένα άτομο μπορεί να βελτιώσει την προσοχή και την ενσυνειδητότητα. Μπορούν ακόμη να βοηθήσουν στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι ψυχολογικές διεργασίες προωθούν ή εμποδίζουν τη σωματική αποκατάσταση μετά από μια ασθένεια.

Εν ολίγοις, η βιοψυχολογία μας υπενθυμίζει τη στενή σχέση μεταξύ νου και σώματος και την ανάγκη να τα κατανοήσουμε μαζί για να επιτύχουμε καλύτερη κατανόηση και αποτελεσματικές παρεμβάσεις για τη βελτίωση της ευημερίας.