Νοητικά πρότυπα: Τι είναι και πώς να τα βελτιώσετε

Αν τα νοητικά σας πρότυπα είναι αρνητικά και δυσλειτουργικά, είστε προορισμένοι να υποφέρετε. Ωστόσο, μπορείτε να αρχίσετε να τα τροποποιείτε σήμερα. Δείτε πώς θα το κάνετε.

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από ψυχολόγο Elena Sanz.

Τελευταία ενημέρωση: 21 Δεκεμβρίου, 2022

Σκεφτείτε για λίγο την ζωή σας: σας αρέσει; Είτε η απάντηση είναι ναι είτε όχι, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η πραγματικότητά σας είναι σε μεγάλο βαθμό αντανάκλαση των νοητικών σας προτύπων. Ως εκ τούτου, είναι πολύ καλή ιδέα να γνωρίζετε τα νοητικά πρότυπα, να τα εντοπίζετε και να κάνετε τις απαραίτητες αλλαγές. Εξάλλου, αυτά κατευθύνουν την πορεία σας.

Λέγεται ότι κάνουμε περίπου 60.000 σκέψεις την ημέρα. Ωστόσο, δεν είναι όλες καινούργιες και διαφορετικές ιδέες, αλλά μάλλον μια συνεχής επανάληψη των ίδιων πεποιθήσεων και ερμηνειών.

Δυστυχώς, αυτό το νοητικό περιεχόμενο είναι ως επί το πλείστον αρνητικό. Αναπαράγοντάς το ξανά και ξανά, καταλήγει να μας επηρεάζει. Για το λόγο αυτό, θέλουμε να σας βοηθήσουμε να αλλάξετε τα νοητικά σας πρότυπα, προκειμένου να έχετε καλύτερες εμπειρίες και αποτελέσματα.

Τι είναι τα νοητικά πρότυπα;

Τα νοητικά πρότυπα είναι δομημένα σχήματα σκέψης που επαναλαμβάνονται με την πάροδο του χρόνου. Μπορούμε να πούμε ότι είναι ένας τρόπος σκέψης που καθιερώθηκε σε μια συγκεκριμένη στιγμή και έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές στη συνέχεια. Αναφέρονται στον μοναδικό τρόπο που ερμηνεύουμε τα γεγονότα, καθώς και στα συναισθήματα που απορρέουν από αυτή την ερμηνεία.

Για παράδειγμα, η θυματοποίηση μπορεί να θεωρηθεί νοητικό μοτίβο. Έτσι, το άτομο έμαθε να βλέπει τον εαυτό του ως επηρεαζόμενο από την αδικία και ανίκανο να δράσει. Στη συνέχεια, αναπαράγει αυτόν τον τρόπο σκέψης σε πολλές διαφορετικές καταστάσεις.

Τα νοητικά πρότυπα περιστρέφονται γύρω από τρεις πτυχές:

1. Πώς βλέπουμε τους εαυτούς μας.
2. Πώς βλέπουμε τους άλλους.
3. Τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο γύρω μας.

Μπορούμε να έχουμε θετικά σχήματα, όπως ότι είμαστε ικανοί και πολύτιμοι, ότι οι άνθρωποι είναι καλοί και αξιόπιστοι και ότι ο κόσμος είναι ένα ασφαλές μέρος. Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να έχουμε αρνητικά σχήματα, όπως ότι είμαστε αδέξιοι και ανάξιοι, ότι οι άλλοι είναι εγωιστές και ύπουλοι και ότι η ζωή είναι δύσκολη και άδικη.

Το σημαντικό είναι ότι προχωράμε στην ερμηνεία και την κατανόηση όσων βιώνουμε με βάση αυτά τα σχήματα. Ως εκ τούτου, και όπως μπορείτε να φανταστείτε, η διαφορά μεταξύ του να υιοθετήσουμε το ένα ή το άλλο είναι τεράστια.

Σε τι χρησιμεύουν τα νοητικά πρότυπα;

Τα νοητικά πρότυπα είναι χρήσιμα, γιατί χωρίς αυτά δεν θα μπορούσαμε να διαχειριστούμε με ευκολία την καθημερινότητά μας. Δεδομένου ότι πρόκειται για αυτοματοποιημένα μοτίβα σκέψης, μας επιτρέπουν να ανταποκρινόμαστε και να αντιδρούμε στις συνθήκες του περιβάλλοντος χωρίς να χρειάζεται να πραγματοποιήσουμε μια ολόκληρη σκόπιμη διαδικασία.

Καταφεύγουμε σε αυτές τις πληροφορίες και αυτά τα “νοητικά βήματα” που έχουμε ήδη εσωτερικεύσει προκειμένου να είμαστε πιο ευέλικτοι. Αν μάθαμε να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε και να ενεργούμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο όταν είμαστε επιτυχημένοι, επαναλαμβάνουμε φυσικά αυτή την ακολουθία σε όλες τις παρόμοιες καταστάσεις.

Αυτές οι δομές σκέψης δημιουργούνται κατά την παιδική ηλικία. Μπορούμε να πούμε ότι ερχόμαστε στον κόσμο ως ένα λευκό φύλλο χαρτί και, ανάλογα με την αλληλεπίδραση με τους γονείς μας και τα πρόσωπα αναφοράς, “εγκαθιστούμε” αυτά τα ερμηνευτικά “προγράμματα”.

Αν μάθαμε να είμαστε ανθεκτικοί, σίγουροι και αισιόδοξοι, θα συνεχίσουμε να είμαστε ανθεκτικοί, σίγουροι και αισιόδοξοι για τα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, αν μάθαμε να παραπονιόμαστε, να νιώθουμε αβοήθητα θύματα ή να αντιδρούμε με θυμό, θα συνεχίσουμε επίσης να επαναλαμβάνουμε αυτά τα επιβλαβή πρότυπα.

Πώς να βελτιώσετε τα νοητικά σας πρότυπα

Όπως αναφέραμε, οι περισσότεροι από εμάς έχουμε νοητικά πρότυπα που είναι αρκετά αρνητικά και δυσλειτουργικά. Αυτά μας οδηγούν να ερμηνεύουμε την πραγματικότητα με τρόπο που μας κάνει να υποφέρουμε, μας προκαλεί δυσφορία ή μας περιορίζει. Τα καλά νέα είναι ότι έχουμε τη δυνατότητα να ξεμάθουμε και να υιοθετήσουμε νέα σχήματα.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί χάρη στη νευροπλαστικότητα. Αξίζει να θυμόμαστε ότι κάθε νοητικό σχήμα έχει μια νευρωνική συσχέτιση. Επομένως, υπάρχει ένα μονοπάτι στον εγκέφαλο που δημιουργήθηκε σε αντιστοιχία με αυτόν τον τρόπο σκέψης και το οποίο ταξιδεύει κάθε φορά που καταφεύγουμε ξανά σε αυτό. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούμε αυτό το νοητικό σχήμα, τόσο περισσότερο ενισχύεται η νευρωνική οδός και τόσο πιο πιθανό είναι να τη χρησιμοποιήσουμε ξανά.

Επομένως, ο στόχος είναι να δημιουργήσουμε νέες νευρωνικές συνδέσεις που θα μας επιτρέψουν να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε και να ενεργούμε με διαφορετικό τρόπο. Χάρη στην παραπάνω αρχή, όσο περισσότερο εξασκούμε αυτούς τους νέους τρόπους σκέψης, τόσο περισσότερο θα ενισχύονται σε επίπεδο εγκεφάλου. Τότε, θα έχουμε επιτύχει νέα, πιο χρήσιμα και πιο θετικά δίκτυα.

Πώς μπορούμε λοιπόν να αλλάξουμε τα νοητικά μας πρότυπα; Ας ρίξουμε μια ματιά.

Πρώτα, εντοπίστε τα νοητικά πρότυπα

Αυτό το πρώτο βήμα μπορεί να είναι περίπλοκο, επειδή, όπως αναφέραμε, πρόκειται για ασυνείδητες και αυτόματες σκέψεις. Έτσι, μπορεί να μην αντιλαμβανόμαστε καν ότι τις έχουμε.

Ξεκινήστε λοιπόν με τον εντοπισμό των νοητικών σας μοτίβων σε όλους τους τομείς. Ωστόσο, αντί να τα σκέφτεστε λογικά, εκμεταλλευτείτε την ευκαιρία να τα παρατηρήσετε σε καθημερινές καταστάσεις.

Τι σκέφτεστε όταν κάποιος ακυρώνει ένα ραντεβού ή μια συνάντηση μαζί σας, όταν κάνετε ένα λάθος ή όταν πετυχαίνετε έναν στόχο; Πώς ερμηνεύετε τους χωρισμούς σας, τα προβλήματα στη δουλειά σας ή τις συγκρούσεις με τα μέλη της οικογένειας; Παρατηρήστε τις σκέψεις σας για τον εαυτό σας, τους άλλους και τον κόσμο.

Καθορίστε τις εναλλακτικές λύσεις

Θα βρείτε τρόπους σκέψης που δεν σας αρέσουν και που δεν σας ωφελούν.

Έτσι, το δεύτερο βήμα είναι να καθορίσετε την εναλλακτική ερμηνεία που θέλετε να εγκαταστήσετε στον εγκέφαλό σας. Για παράδειγμα, μπορεί να θέλετε να σταματήσετε την τελειομανία και να αρχίσετε να είστε συμπονετικοί με τις αποτυχίες σας, ή μπορεί να θέλετε να είστε πιο ανεκτικοί με τους άλλους αντί να υποθέτετε πάντα ότι θέλουν να σας βλάψουν.

Προσπαθήστε να καταγράψετε τις αρχικές σας σκέψεις και την εναλλακτική με την οποία θέλετε να τις αντικαταστήσετε. Με αυτόν τον τρόπο, με μια γραφική αναπαράσταση, θα σας είναι πιο εύκολο να αποσαφηνίσετε τις ιδέες σας και να αρχίσετε να εφαρμόζετε την αλλαγή.

Εξάσκηση και ενδυνάμωση των νέων νευρικών μονοπατιών

Τέλος, αρχίστε να εξασκείστε στον νέο τρόπο σκέψης σας. Τρέξτε αυτό το νέο μονοπάτι που δημιουργήσατε όσο το δυνατόν περισσότερες φορές. Για παράδειγμα, αν αντιδρούσατε στην κριτική νιώθοντας εξαιρετικά προσβεβλημένοι, αρχίστε να αντιδράτε με ηρεμία και να βλέπετε την κατάσταση ως ευκαιρία για βελτίωση.

Αυτή η αλλαγή δεν θα είναι εύκολη στην αρχή. Θυμηθείτε ότι ο παλιός τρόπος έχει δύναμη και ο νέος τρόπος είναι ακόμα αδύναμος.

Επομένως, θα πρέπει να κάνετε συνειδητή προσπάθεια να μην παρασυρθείτε από αυτοματισμούς του παρελθόντος. Ωστόσο, καθώς θα εξασκείστε στα νέα σας νοητικά πρότυπα, θα παρατηρήσετε πώς εγκαθίστανται και θα σας είναι πιο εύκολο και φυσικό να τα χρησιμοποιείτε.

Τα νοητικά πρότυπα καθορίζουν την ευημερία σας

Τα βήματα είναι απλά. Απαιτείται μόνο αποφασιστικότητα και επιμονή.

Αν παρατηρήσετε ότι είναι δύσκολο να εντοπίσετε τις αυτόματες σκέψεις σας ή ότι δεν μπορείτε να τις αντικαταστήσετε με νέες, μη διστάσετε να ζητήσετε την υποστήριξη ενός επαγγελματία για καθοδήγηση. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, μην χάσετε την ευκαιρία να κάνετε αυτή την αλλαγή.

Τα νοητικά σας πρότυπα κατευθύνουν τη ζωή σας και καθορίζουν την ευημερία και τη διάθεσή σας. Ως εκ τούτου, το να εργαστείτε για να τα προσαρμόσετε είναι μια από τις καλύτερες αποφάσεις που μπορείτε να πάρετε.