Σύνδρομο γενικής προσαρμογής: Πώς ν' αντιδράσετε στο άγχος

Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μία αγχωτική κατάσταση, το σώμα μας αντιδρά με έναν ξεκάθαρο τρόπο. Ο κίνδυνος για τη σωματική και ψυχολογική μας υγεία εμφανίζεται όταν αυτοί οι στρεσογόνοι παράγοντες γίνονται σταθερές για τη ζωή μας. Θα ρίξουμε μια πιο κοντινή ματιά σε αυτό το ζήτημα στο σημερινό μας άρθρο!

Το σύνδρομο γενικής προσαρμογής είναι μια εξήγηση του πώς αντιδρά το σώμα μας σε αγχωτικές καταστάσεις.

Αυτή η θεωρία, που περιγράφτηκε από τον ψυχολόγο Hans Selye το 1936, δείχνει αυτές τις σωματικές διεργασίες που νιώθουμε όταν υπάρχει κάτι στον κόσμο μας το οποίο μας βαραίνει, μεταφορικά, μας κατακλύζει, ή καταπιέζει τις ικανότητές μας για να το διαχειριστούμε.

Νεύρα, πόνος στο στομάχι, αγωνία, αίσθημα εγρήγορσης, πονοκέφαλοι…

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει αυτά τα συμπτώματα που προκαλεί το άγχος. Ωστόσο, παρότι γνωρίζουμε τις συνέπειές του, οι παράγοντες ενεργοποίησης, και ακόμη περισσότερο, η κατανόηση του λόγου για τον οποίο βιώνουμε αυτά τα φαινόμενα, μας διαφεύγουν. Έτσι, παρότι το άγχος ίσως είναι μια φυσιολογική σωματική αντίδραση, εμείς βιώνουμε αυτή την πραγματικότητα με πολύ μεγάλη δυσκολία.

Γιατί δεν το παραδεχόμαστε;

Ζούμε σε μια κοινωνία όπου δεν ομαλοποιούμε το άγχος και τις αγωνιώδεις διαταραχές, αλλά πιστεύουμε, επίσης, ότι τα άτομα που δε φτάνουν σε αυτό το επίπεδο απλά δε δουλεύουν αρκετά σκληρά στην εργασία τους ή την καθημερινή τους ζωή. Η ενσωμάτωση αυτής της πεποίθησης στη ζωή μας έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία μας.

Ας ρίξουμε μια ματιά στο πώς αντιμετωπίζει το σώμα μας τη διεργασία προσαρμογής σε αγχωτικές καταστάσεις.

Σύνδρομο γενικής προσαρμογής – Ορισμός και φάσεις

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε ξεκινήσει μια νέα δουλειά. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, αρχίζουμε να βλέπουμε ότι είναι υπερβολικός ο φόρτος εργασίας, και πως το περιβάλλον στη δουλειά, πέραν του ό,τι είναι καταπιεστικό, καταστρέφει το πνεύμα και τον ενθουσιασμό μας. Η ψυχολογική φθορά είναι έκδηλη.

Τώρα, αυτό που βιώνουμε σε αυτό το στάδιο αντανακλά την ουσία της θεωρίας του Hans Selye. Το σύνδρομο γενικής προσαρμογής περιγράφει τη διαδικασία της φυσικής αντίδρασης του ανθρώπου σε αγχωτικές καταστάσεις.

Αυτό το βίωμα μπορεί να είναι προσαρμοστικό και φυσιολογικό όταν καταφέρνουμε, τελικώς, να προσαρμοστούμε σε αυτά τα απαιτητικά ερεθίσματα. Όμως, όταν αυτές οι καταστάσεις ξεπερνούν την ικανότητά μας να τις ελέγξουμε, και βρισκόμαστε για μεγάλο διάστημα εκτεθειμένοι σε αυτές, τότε εμφανίζονται αρνητικά συμπτώματα.

Ομοίως, είναι σημαντικό ν’ αναφέρουμε ότι αυτές οι αντιδράσεις είναι καθολικές. Ο Δρ. Selye εκτέλεσε μια σειρά πειραμάτων σε ποντίκια στο Πανεπιστήμιο McGill στο Μόντρεαλ, υποβάλλοντάς τα σε αγχωτικές καταστάσεις για να εξετάσει τη συμπεριφορά τους.

Τα αποτελέσματα ήταν πάντα τα ίδια. Αργότερα, από ζώα πέρασε σε ανθρώπους για να εξετάσει ότι το σύνδρομο γενικής προσαρμογής αναπτύσσεται σε τρεις φάσεις.

1. Φάση εγρήγορσης ή σοκ

Το μοντέλο του Selye συνεχίζει να ισχύει ακόμη και σήμερα. Σύμφωνα με μελέτες, όπως αυτή που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Βιρτζίνια των Ηνωμένων Πολιτειών, έγινε απόπειρα εύρεσης αδυναμιών σε αυτή την προσέγγιση, αλλά οι θεμελιώδεις αρχές της συνεχίζουν να ισχύουν.

Συχνά, και για να εξεταστεί η αποτελεσματικότητά της, ειδικοί την εφαρμόζουν στον κόσμο του αθλητισμού, μια περιοχή όπου μας επιτρέπει να αποτυπώσουμε ξεκάθαρα αυτές τις φάσεις. Η πρώτη είναι όταν βρισκόμαστε για πρώτη φορά σε μία έντονα αγχωτική κατάσταση.

Παραδείγματος χάρη, ερχόμαστε αντιμέτωποι με έναν αντίπαλο σε ένα παιχνίδι τένις, ποδοσφαίρου, ή καράτε. Το ίδιο παράδειγμα μπορούμε να θεωρήσουμε και όταν αναλαμβάνουμε μια νέα θέση εργασίας.

Το σώμα μας αντιδρά με τον ακόλουθο τρόπο:

• Βιώνουμε ταχυκαρδία (αυξημένο καρδιακό ρυθμό) και εγρήγορση.
• Το πιο κοινό χαρακτηριστικό είναι η αίσθηση παράλυσης στην αρχή, και του να μη γνωρίζουμε πώς ν’ αντιδράσουμε.
• Ερχόμενοι αντιμέτωποι με ένα απειλητικό ερέθισμα, τα επινεφρίδια αρχίζουν να απελευθερώνουν κορτιζόλη, την ορμόνη του άγχους.

Αν το άτομο καταφέρει να ξεπεράσει την πρώτη αντίδραση και πάρει τον έλεγχο, το σύνδρομο γενικής προσαρμογής σταματά εδώ. Τώρα, αν δεν ισχύει το παραπάνω, ας δούμε τι συμβαίνει στην επόμενη φάση.

 2. Η φάση της αντίστασης

Όταν ο στρεσογόνος παράγοντας παραμένει στο περιβάλλον σας και δε μπορείτε να προσαρμοστείτε σε αυτόν, φτάνετε στη φάση αντίστασης. Σε αυτό το στάδιο, δεν είναι ιδιαίτερα ανυψωμένο το στάδιο ενεργοποίησης, αλλά η ψυχολογική ενόχληση παραμένει με κάποιον τρόπο ή μορφή.

Ας ρίξουμε μια ματιά εις βάθος:

• Την αντίσταση την ορίζουμε ως μια παρατεταμένη ανικανότητα ν’ αντιμετωπίσουμε, αποδεχτούμε, ή αντιδράσουμε σε κάτι που μας κατακλύζει, ή ανησυχεί.
• Η αγωνία επιμένει. Είναι ξεκάθαρο ότι οι παλμοί μας δεν είναι υψηλότεροι από το κανονικό, και δεν είμαστε συνεχώς παγιδευμένοι σε μια κατάσταση εγρήγορσης και υπερευαισθησίας, η αβεβαιότητα και η δυσφορία συνεχίζουν επειδή δεν έχουμε προσαρμοστεί.
• Η κορτιζόλη συνεχίζει ν’ απελευθερώνεται στο σώμα μας και αυτό μπορεί να προκαλέσει κούραση, αλλαγές στη διάθεση, ευερεθιστότητα, και προβλήματα συγκέντρωσης.

Στις περιπτώσεις όπου δεν προσαρμοζόμαστε στην κατάσταση και τους στρεσογόνους παράγοντες αυτού του σταδίου, φτάνουμε σε μια πιο προβληματική φάση.

3. Σύνδρομο γενικής προσαρμογής και στάδιο εξάντλησης

Όπως εξηγεί η Δρ. M. Carmen Ocaña Méndez στη δουλειά της πάνω στο σύνδρομο γενικής προσαρμογής, μια καλή μερίδα του πληθυσμού έχει εμβυθιστεί στο στάδιο της εξάντλησης.

Αυτό σημαίνει ότι πολλοί από εμάς ζούμε σε μια συνεχή κατάσταση άγχους επειδή δεν εγκλιματιζόμαστε, ούτε διαχειριζόμαστε τους στρεσογόνους παράγοντες που μας έχουν εξαντλήσει.

• Όταν περνάμε μήνες βυθισμένοι σε μια συνεχή κατάσταση άγχους, δαπανούμε όλους τους ψυχολογικούς και σωματικούς πόρους μας.
• Αυξάνεται ο κίνδυνος ανάπτυξης ορισμένων ασθενειών. Το πιο συχνό χαρακτηριστικό αυτής της φάσης είναι όταν ξεκινά η υπέρταση, οι αλλαγές στην πέψη, η αϋπνία, ο μυοσκελετικός πόνος, οι πονοκέφαλοι, και η ζαλάδα.
• Από την άλλη, δε μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός πως το χρόνιο άγχος μπορεί να εξελιχθεί σε αγχώδεις διαταραχές.

Η σπουδαιότητα της διαχείρισης του άγχους

Το σύνδρομο γενικής προσαρμογής δείχνει τη σπουδαιότητα της έγκαιρης διαχείρισης του άγχους, ώστε να μη φτάσουμε στο στάδιο της εξάντλησης. Το άγχος που δε μπορούμε να διαχειριστούμε, γίνεται χρόνιο και μαζί του έρχεται η δυσφορία και πιθανές ασθένειες.

Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι: η διαχείριση αυτών των σταδίων δεν είναι μόνο δυνατή, αλλά και απαραίτητη. Όλοι μπορούμε να το κάνουμε αυτό (Lazarus, 1980).

Εδώ είναι ορισμένες στρατηγικές:

• Ξεκαθαρίστε την αιτία του άγχους.
• Βρείτε λύσεις στα προβλήματά σας. Αποτρέψετε τις προκλήσεις από το να γίνουν μεγαλύτερες και όλο και πιο ανεξέλεγκτες.
• Δράστε πάνω στα συναισθήματά σας. Θα πρέπει να μπορείτε να τα ελέγχετε και να μην τα αφήνετε να σας κυριεύουν.
• Καθημερινά, θα πρέπει να σχεδιάζετε νέα μέτρα που θα σας βοηθήσουν να επιλύσετε τις καταστάσεις και να βελτιώσετε την ευεξία σας.
• Να ακολουθείτε έναν υγιεινό τρόπο ζωής, να χαλαρώνετε, και να παίρνετε βαθιές αναπνοές.

Τέλος, θα πρέπει να ζητήσετε βοήθεια όταν την έχετε ανάγκη. Η υποστήριξη από τα αγαπημένα μας άτομα και η παρέμβαση ειδικού, θα μας βοηθήσουν να αποφύγουμε το στάδιο εξάντλησης.