Θεωρία της αντικειμενοποίησης: Τι είναι και ποιες είναι οι συνέπειές της;
“Είμαι κάτι περισσότερο από ένα όμορφο πρόσωπο”. Αυτή είναι μια φράση που θα μπορούσε κάλλιστα να τυπωθεί σε ένα μπλουζάκι. Ωστόσο, αν την αναλύσουμε λίγο, μπορούμε να εντοπίσουμε μια διχοτόμηση: ομορφιά και σώμα έναντι της ευφυΐας ή άλλων ιδιοτήτων, σαν να πρόκειται για αμοιβαία αποκλειόμενους όρους. Οπότε, τι σχέση έχει αυτό με τη θεωρία της αντικειμενοποίησης;
Είναι σχεδόν σαν το σώμα να είναι το σύνολο ενός ατόμου ή σαν να υπάρχει μια προστιθέμενη αξία που πρέπει να επιδειχθεί, πέρα από το ίδιο το σώμα. Σαν να βρίσκεται εκεί η αξία κάποιου.
Αυτό είναι το νόημα της θεωρίας της αντικειμενοποίησης: εξηγεί τις διαδικασίες που εμπλέκονται στην αντικειμενοποίηση των ανθρώπων, στην αναγωγή τους σε “ένα μόνο μέρος”, και τις συνέπειες που αυτό προκαλεί. Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στο τι ακριβώς είναι.
Σε τι συνίσταται η θεωρία της αντικειμενοποίησης;
Η θεωρία της αντικειμενοποίησης δίνει έμφαση στις διαδικασίες με τις οποίες οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα. Το αποτέλεσμα είναι ότι αυτό στο οποίο δίνεται έμφαση, το “πράγμα ή αντικείμενο”, υπερισχύει έναντι ολόκληρου του ατόμου.
Ενώ εφαρμόζεται σε διάφορες περιπτώσεις, όπως η κριτική του καπιταλισμού ή τα αφεντικά που αντικειμενοποιούν τους υπαλλήλους τους (μέσα για να πετύχουν ένα σκοπό), είναι πιο διαδεδομένη σε σχέση με τις γυναίκες και τα σώματά τους. Με άλλα λόγια, συχνά αναφέρεται στην αντικειμενοποίηση των σωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών.
Από την άλλη πλευρά, ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα της θεωρίας έγκειται στο αποτέλεσμα που προκαλεί αυτή η αντικειμενική αποτίμηση, Αυτό συμβαίνει στην εσωτερίκευση της θεώρησης του εαυτού μας ως αντικειμένου.
Για παράδειγμα, όταν εφαρμόζεται στο σώμα στην περίπτωση των γυναικών, αυτό μεταφράζεται στην εμπειρία ότι οι άνθρωποι θα δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στο σώμα τους και στο γεγονός ότι θεωρούν τον εαυτό τους ως περισσότερο ή λιγότερο πολύτιμο ανάλογα με αυτό. Με αυτόν τον τρόπο, οι υπόλοιπες προσωπικές τους ιδιότητες χάνουν τη σημασία τους.
Θεωρία της αντικειμενοποίησης: Σύντομη ιστορία
Στην ιστορία της ανάπτυξης της θεωρίας της αντικειμενοποίησης μπορούμε να αναφέρουμε πολλές διαφορετικές συνεισφορές. Μία από αυτές προέρχεται από επαγγελματίες στην ψυχολογία και την κοινωνιολογία, όπως ο William James ή ο Charles Cooley, οι οποίοι ερεύνησαν την έννοια του εαυτού-καθρέφτη.
Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι αυτό που βλέπουν οι άλλοι άνθρωποι σε εμάς, έχει επίδραση στο τι σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας – δηλαδή στη δική μας αυτοαντίληψη.
Η επίδραση αυτή συμβαίνει με τρεις τρόπους: μέσω των ιδεών που παίρνουμε για το πώς μας βλέπουν και μας αντιλαμβάνονται οι άλλοι, σύμφωνα με την κρίση που κάνουμε γι’ αυτούς (θετική, αρνητική) και μέσω του συναισθήματος που μας προκαλεί.
Υπάρχουν μάλιστα μελέτες που τονίζουν ότι με την ενσωμάτωση του οράματος της “αυτοεκτίμησης”, οι γυναίκες μπορεί ακόμη και να χάσουν το ενδιαφέρον τους για άλλα θέματα που δεν έχουν σχέση με το σώμα ή για την ανάπτυξη άλλων δεξιοτήτων.
Μπορούμε επίσης να αναφέρουμε τη συμβολή των Fredrickson και Roberts, που χρονολογείται από το 1997, στην οποία μιλούν για το ρόλο του φύλου στη διαφορετική κοινωνικοποίηση. Λειτουργεί με την τοποθέτηση της αξίας τους στο σώμα τους και, αντίθετα, με τη δύναμη που αποδίδουν οι άνδρες στον εαυτό τους.
Ως εκ τούτου, είναι σκόπιμο να αναφέρουμε ότι η αντικειμενοποίηση πλήττει ιδιαίτερα τις γυναίκες. Δεν εκφράζεται με τον ίδιο τρόπο στην περίπτωση των ανδρών, αφού σε γενικές γραμμές, οι γυναίκες είναι αυτές που αντικειμενοποιούνται περισσότερο, ιδίως όσον αφορά το σώμα τους.
Αυτό έχει αντίκτυπο όχι μόνο σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο (η θέση και η σημασία που δίνεται στις γυναίκες), αλλά και σε ψυχολογικό επίπεδο.
Διαβάστε ακόμα: 8 λόγοι που δεν ξεχνάτε ποτέ την πρώτη αγάπη.
Ποιες είναι οι συνέπειες της αντικειμενοποίησης;
Ζούμε σε μια κοινωνία που θέτει πρότυπα σχετικά με το τι είναι επιθυμητό και τι όχι, και αυτό μεταφράζεται σε ορισμένες εντολές σχετικά με το σώμα. Έτσι, συναντάμε μαζικές συνταγές για το “τέλειο” σώμα, οι οποίες έχουν αντίκτυπο στην ευημερία των γυναικών και των κοριτσιών.
Για παράδειγμα, δεν είναι τυχαίο ότι ο υψηλότερος επιπολασμός των διατροφικών διαταραχών παρουσιάζεται στις γυναίκες από νεαρή ηλικία.
Σε πολλές περιπτώσεις, η “λατρεία του σώματος” έχει μετατραπεί σε εμμονή που εκφράζεται από την υπερβολική φροντίδα μέχρι τις ατελείωτες αισθητικές επεμβάσεις. Επίσης, το βλέπουμε αυτό στην “αιώνια νεότητα” που θέλει κανείς να αποτυπώσει στο σώμα του.
Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή αυτοαντίληψη με αισθήματα ντροπής, άγχους και ανασφάλειας επειδή δεν ταιριάζει σε αυτόν τον ιδανικό τύπο.
Από την άλλη πλευρά, η υπερσεξουαλικοποίηση των σωμάτων είναι επίσης ένα σύμπτωμα της αντικειμενοποίησής τους. Μεταξύ των συνεπειών σε κοινωνικό επίπεδο συναντάμε -σε πιο ορατό και βίαιο επίπεδο- τη σεξουαλική εμπορία γυναικών (το σώμα πωλείται ως εμπόρευμα), που υποστηρίζεται από μια πατριαρχική δομή ανδρικής κυριαρχίας.
Ωστόσο, υπάρχουν και πιο διακριτικές μορφές, όπως η δωρεάν είσοδος των γυναικών σε μια ντισκοτέκ ως “δόλωμα” για την προσέλκυση περισσότερων ανδρών. Είναι, επομένως, “το προϊόν”.
Η αντικειμενοποίηση μπορεί να συμβεί σε όλους τους τύπους σχέσεων.
Δηλαδή, δεν μιλάμε μόνο για παρενόχληση στο δρόμο, αλλά μπορεί να συμβεί και σε στενές σχέσεις.
Διαβάστε ακόμα: 8 πράγματα που πρέπει να γνωρίζει ένα ζευγάρι για την αγάπη
Τι να θυμάστε για την αντικειμενοποίηση
Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι: η αντικειμενοποίηση των γυναικών και των κοριτσιών είναι μια μορφή αισθητικής βίας που αποανθρωποποιεί τους ανθρώπους, τους “κατακερματίζει” και τους μετατρέπει σε αντικείμενα.
Είναι απαραίτητο να ευαισθητοποιήσουμε τους ανθρώπους σχετικά με τα στερεότυπα των φύλων, προκειμένου να τα εξαλείψουμε, καθώς δίνουν μεγαλύτερη αξία στο γυναικείο σώμα και την ομορφιά του, αντί να προάγουν άλλα προσόντα, όπως η εξυπνάδα.
Από την άλλη πλευρά, και δεδομένων των συνεπειών στην αυτοεκτίμηση των γυναικών, είναι σημαντικό να καταρριφθούν αυτές οι εσωτερικευμένες πεποιθήσεις, οι οποίες τις οδηγούν στο να αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως πολύτιμο μόνο στο βαθμό που έχουν να προσφέρουν ένα σώμα.
Είναι επίσης απαραίτητο να αναγνωριστούν όλες οι άλλες ιδιότητες που έχει ένα άτομο πέρα από το “να είναι όμορφο πρόσωπο”, όπως αναφέραμε στην αρχή. Ένα άτομο δεν έχει αξία λόγω του σώματός του.
Όλες οι παραθέτονται πηγές ελέγχθηκαν προσεκτικά από την ομάδα μας για να διασφαλιστεί η ποιότητα, η αξιοπιστία, η επικαιρότητα και η εγκυρότητά τους. Η βιβλιογραφία αυτού του άρθρου θεωρήθηκε αξιόπιστη και επιστημονικά ακριβής.
- Moya Garófano, A. Cosificación de las mujeres: Análisis de las consecuencias psicosociales de los piropos. Granada: Universidad de Granada, 2016. [http://hdl.handle.net/10481/43577].
- Sáez, Gemma, Valor-Segura, Inmaculada, & Expósito, Francisca. (2012). ¿Empoderamiento o subyugación de la mujer?: experiencias de cosificación sexual interpersonal. Psychosocial Intervention, 21(1), 41-51. https://dx.doi.org/10.5093/in2012v21n1a9.
- Kozee, H. B., Tylka, T. L., Augustus-Horvath, C. L., & Denchik, A. (2007). Development and Psychometric Evaluation of the Interpersonal Sexual Objectification Scale. Psychology of Women Quarterly, 31(2), 176–189. https://doi.org/10.1111/j.1471-6402.2007.00351.x.