Ατομικισμός: Προέλευση και κύρια χαρακτηριστικά

Ο ατομικισμός είναι μια φιλοσοφική στάση που υπερβαίνει την πολιτική, κοινωνική και οικονομική σφαίρα μιας κοινωνίας. Σε αυτό το άρθρο, θα συζητήσουμε σε τι συνίσταται.

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από απόφοιτο φιλοσοφίας Maria Alejandra Morgado Cusati.

Τελευταία ενημέρωση: 04 Νοεμβρίου, 2022

Ο ατομικισμός είναι μια φιλοσοφική άποψη που υπερασπίζεται την ανωτερότητα του ατόμου έναντι του συλλογικού. Υπό αυτή την έννοια, προωθεί την ελεύθερη άσκηση των στόχων και των επιθυμιών του ατόμου. Ομοίως, αντιτίθεται σε ακραίες παρεμβάσεις -είτε κοινωνικές, είτε κρατικές, είτε οποιουδήποτε άλλου θεσμού- στην προσωπική σφαίρα.

Εφόσον το άτομο είναι το κέντρο αυτής της θέσης, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ελευθερία αποτελούν τους κύριους άξονές της. Αντιτίθεται επίσης στην κολεκτιβιστική προοπτική, η οποία υπερασπίζεται την ανωτερότητα της συλλογικότητας έναντι του ατόμου. Έχοντας πει αυτά, ας ρίξουμε μια ματιά στα κυριότερα σημεία αυτής της θέσης και σε ποιες κοινωνίες έχει εφαρμοστεί.

Η προέλευση του ατομικισμού

Οι πρώτες ιδέες του ατομικισμού ανάγονται στην Αρχαία Ελλάδα, συγκεκριμένα στην κυνική σχολή, η οποία υπερασπίστηκε την απόλυτη ελευθερία του ατόμου, μέσω της αποδέσμευσης από τα υλικά αγαθά, της σάτιρας και της λήψης αποφάσεων σύμφωνα με τις δικές του προτιμήσεις.

Στη συνέχεια, κατά τον Μεσαίωνα, προέκυψε η έννοια της ανθρώπινης ψυχής και της ατομικής σωτηρίας. Ωστόσο, αυτή η χριστιανική ιδέα του ατομικισμού τροποποιήθηκε δραστικά κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση, θέτοντας το κέρδος και τον ατομικό πλούτο στο επίκεντρο αυτής της προοπτικής.

Στη συνέχεια, τον 19ο αιώνα, αναδύθηκαν ατομικιστικές ιδέες ενάντια στον κολεκτιβισμό που αναπτύχθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση.

Κύρια χαρακτηριστικά

Για να καταλάβετε καλύτερα τι είναι ο ατομικισμός σήμερα, παραθέτουμε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της θέσης:

• Υπερασπίζεται την κεντρική θέση του ατόμου έναντι της ομάδας ή της συλλογικότητας. Ως εκ τούτου, κάθε άτομο έχει δικαιώματα και πρέπει να προστατεύεται από τις παραβιάσεις που μπορεί να παράγει η ομάδα. Για παράδειγμα, αυτό περιλαμβάνει την παραβίαση της ιδιωτικής ζωής και της ελευθερίας της σκέψης.
• Είναι παρούσα σε μια ποικιλία ιδεολογιών, όπως ο φιλελευθερισμός, ο υπαρξισμός και ο ατομικιστικός αναρχισμός.
• Αντιτίθεται στον κολεκτιβισμό και συνεπώς στις κολεκτιβιστικές ιδεολογίες, όπως ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός και ο φασισμός.
• Μεταξύ των κεντρικών αρχών της είναι η ελευθερία και η αυτοπραγμάτωση.
• Ως εκ τούτου, υποστηρίζει την παροχή δικαιωμάτων και ελευθεριών, καθώς και το απαραβίαστο αυτών.

Άλλες σημασίες του ατομικισμού

Ο ατομικισμός έχει επίσης συνδεθεί με καλλιτεχνικά και μποέμικα ενδιαφέροντα και τρόπο ζωής. Σε αυτές τις περιπτώσεις, υποστηρίζεται η αυτοδημιουργία και ο προσωπικός πειραματισμός σε αντίθεση με τις παραδόσεις ή τις κοινωνικές συμβάσεις.

Στην καθημερινή και λαϊκή γλώσσα, ο όρος χρησιμοποιείται συχνά με υποτιμητικό τρόπο και συνδέεται συχνά με τον καταναλωτισμό. Χρησιμοποιείται επίσης ως συνώνυμο του εγωκεντρισμού, του ναρκισσισμού, του εγωισμού και άλλων συμπεριφορών στις οποίες η ατομική επιθυμία και γνώμη τίθεται πάνω από την ομάδα.

Ωστόσο, στις κοινωνικές επιστήμες υπάρχει μια μέθοδος που ονομάζεται “μεθοδολογικός ατομικισμός”, η οποία υποστηρίζει ότι όλα τα κοινωνικά φαινόμενα μπορούν να εξηγηθούν από τις ιδιότητες των ατόμων, όπως οι στόχοι, οι πεποιθήσεις και οι πράξεις τους.

Με αυτή την έννοια, ο μεθοδολογικός ατομικισμός αρνείται ότι η συλλογικότητα είναι ένας αυτόνομος οργανισμός που λαμβάνει αποφάσεις και απαιτεί από τις κοινωνικές επιστήμες να βασίζουν τις θεωρίες τους στην ατομική δράση.

Τέλος, ο οικονομικός ατομικισμός υποστηρίζει ότι κάθε άτομο πρέπει να έχει την αυτονομία να λαμβάνει τις δικές του οικονομικές αποφάσεις, σε αντίθεση με αυτές που λαμβάνονται από το κράτος, την κοινότητα ή οποιονδήποτε άλλο οργανισμό.

Ο ατομικισμός σήμερα

Στη σύγχρονη κοινωνία, έχουμε δει πώς οι κολεκτιβιστικές και οι ατομικιστικές ιδεολογίες συζητούνται συνεχώς. Ωστόσο, στο τέλος του 20ου αιώνα και στις αρχές του 21ου αιώνα, υπήρξε μια έντονη τάση προς τον ατομικισμό σε παγκόσμιο επίπεδο.

Αυτό ίσχυσε ιδιαίτερα μετά την πτώση των κομμουνιστικών συστημάτων στην Ευρώπη, την επανένωση της Γερμανίας και το άνοιγμα της Κίνας στις παγκόσμιες αγορές. Παρ’ όλα αυτά, τα κολεκτιβιστικά σχέδια τείνουν να επανεμφανίζονται, όπως συμβαίνει συνεχώς στη Λατινική Αμερική.

Ένα σαφές παράδειγμα είναι οι προοδευτικές και λαϊκιστικές κυβερνήσεις, όπως είναι η περίπτωση της Αργεντινής, της Βενεζουέλας, της Βολιβίας, του Ισημερινού, μεταξύ άλλων. Τούτου λεχθέντος, αξίζει επίσης να αναφέρουμε τις οικονομικές διαφορές που δημιουργούνται μεταξύ ατομικιστικών και κολεκτιβιστικών εθνών.

Δηλαδή, υπάρχει μια ισχυρή σχέση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και του ατομικισμού. Για παράδειγμα, σε παγκόσμιο επίπεδο, βλέπουμε πως οι οικονομικά ανεπτυγμένες περιοχές έχουν πιο ατομικιστικές κουλτούρες. Αυτό συμβαίνει στη Δυτική Ευρώπη, την Αυστραλία, τη Βόρεια Αμερική και την Ιαπωνία.

Εν τω μεταξύ, οι αναπτυσσόμενες περιοχές, όπως η Μέση Ανατολή, η Βόρεια Αφρική και η Λατινική Αμερική, έχουν πιο κολεκτιβιστικούς πολιτισμούς.

Μερικές τελικές σκέψεις

Εν ολίγοις, ο ατομικισμός προωθεί την ανεξαρτησία και την αυτονομία, ενώ ο κολεκτιβισμός υποστηρίζει την αλληλεξάρτηση μεταξύ των ατόμων και της ομάδας στην οποία ανήκουν, καθώς οι ανάγκες της συλλογικότητας θεωρούνται σημαντικότερες από εκείνες του ατόμου.

Από αυτή την άποψη, είναι απαραίτητο να αναλύσουμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κάθε θέσης. Η καλύτερη πρακτική είναι να επιδιώκεται η δημιουργία μιας μέσης θέσης μεταξύ των δύο.