Τι είναι η ψηφιακή αμνησία και πώς μπορείτε να την αποτρέψετε;
Η ψηφιακή αμνησία αναφέρεται στην επίδραση που έχει η τεχνολογία στον εγκέφαλο, συγκεκριμένα στη μνήμη μας. Ο αντίκτυπος της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή είναι καταστροφικός. Γινόμαστε μάρτυρες της ψηφιοποίησης από την παιδική ηλικία έως τα γηρατειά.
Καθημερινά εμφανίζονται νέες εξελίξεις και νέες εφαρμογές. Οι ψηφιακές συσκευές διευκολύνουν τις καθημερινές μας εργασίες, αποτελούν απαραίτητο εργαλείο για την εργασία, αλλά και για τον ελεύθερο χρόνο και τις κοινωνικές σχέσεις.
Ωστόσο, είχαμε τον χρόνο να αναλύσουμε διεξοδικά τις επιπτώσεις στην υγειά μας; Αυτός ο βαθύς ψυχολογικός και κοινωνιολογικός μετασχηματισμός απασχολεί όλο και περισσότερο τους επιστήμονες σε διάφορους τομείς.
Ο εγκέφαλος είναι ευάλωτος σε αυτή την πληθώρα ερεθισμάτων που έχουν σχεδιαστεί για να προβλέπουν τις ανάγκες των χρηστών. Θα ατροφήσει η μνήμη μας;
Τι είναι η ψηφιακή αμνησία;
Από το 2007, υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την επίδραση της τεχνολογίας στη μνήμη. Σε μια δημοσίευση του 2011 στο περιοδικό Science, οι καθηγητές Betsy Sparrow, Jenny Liu και Daniel M. Wegner συζήτησαν για πρώτη φορά το φαινόμενο Google. Δηλαδή, την τάση να ξεχνάμε πληροφορίες που είναι εύκολα προσβάσιμες στο διαδίκτυο.
Από το 2015 έως το 2016, η εταιρεία κυβερνοασφάλειας Kaspersky Lab διεξήγαγε μια σειρά ερευνών σε ανθρώπους στην Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ινδία. Σκοπός της έρευνας ήταν να τους ρωτήσει για τον αντίκτυπο που έχει η τεχνολογία στην καθημερινή τους ζωή.
Η έρευνα διαπίστωσε ότι υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της δυνατότητας απόκτησης μιας πληροφορίας και της μη γρήγορης απομνημόνευσής της. Τότε επινοήθηκε ο όρος “ψηφιακή αμνησία”.
Με άλλα λόγια, η ψηφιακή αμνησία είναι η τάση μας να μην απομνημονεύουμε ό,τι παίρνουμε με ευκολία από το διαδίκτυο ή τις κινητές συσκευές. Τείνουμε να θυμόμαστε πού έχουμε τις πληροφορίες, παρά τις ίδιες τις πληροφορίες.
Πώς εμφανίζεται η ψηφιακή αμνησία;
Η μελέτη της ψηφιακής αμνησίας είναι ένα εκκολαπτόμενο πεδίο. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το πώς η ψηφιοποίηση μπορεί να επηρεάσει τη μνήμη.
Μία από αυτές είναι ότι, νιώθοντας ότι με ένα μόνο κλικ μπορούμε να αποκτήσουμε ό,τι θέλουμε, δεν καταβάλλουμε προσπάθεια να απομνημονεύσουμε και επιβραδύνουμε τη διαδικασία μάθησης. Με αυτόν τον τρόπο, οι πληροφορίες παραμένουν μόνο στη βραχυπρόθεσμη μνήμη.
Από την άλλη πλευρά, η χρήση όλων των αισθήσεών μας κατά την απομνημόνευση των πληροφοριών (πολυαισθητηριακή μνήμη) διευκολύνει τη διατήρησή τους. Λαμβάνοντας υπόψη ότι, όταν χειριζόμαστε ψηφιακές συσκευές, χρησιμοποιούμε σχεδόν αποκλειστικά την αίσθηση της όρασης, η χρήση λιγότερων ερεθισμάτων θα συνέβαλε στην κακή απομνημόνευση.
Τι στοιχεία γνωρίζουμε;
Η προαναφερθείσα έρευνα της Kaspersky Lab έδωσε τα εξής αποτελέσματα:
- Το 34% των ερωτηθέντων στην Ευρώπη και το 44% των Αμερικανών δήλωσαν ότι το smartphone τους είναι η μνήμη τους.
- Η ψηφιακή αμνησία ήταν παρούσα τόσο στους νεότερους όσο και στους μεγαλύτερους ενήλικες.
- Οι μισοί Αμερικανοί, όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια ερώτηση, συμβουλεύτηκαν το Διαδίκτυο πριν προσπαθήσουν να θυμηθούν.
- Το 50 τοις εκατό των ερωτηθέντων στην Ινδία δεν ενδιαφερόταν να θυμηθεί την πληροφορία, αλλά για το πού θα μπορούσε να τη βρει.
- Από τους 10 ανθρώπους, οι οκτώ παραδέχτηκαν ότι χρησιμοποιούν τις ψηφιακές τους συσκευές πολύ περισσότερο σήμερα απ’ ό,τι πριν από 5 χρόνια.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2020, η οποία διεξήχθη στην Ινδία, διαπίστωσε ότι περίπου το 48 % των ερωτηθέντων δεν γνωρίζει τι είναι η ψηφιακή αμνησία. Παράλληλα, το 41,5 % θα πανικοβαλλόταν αν έχανε το κινητό του τηλέφωνο.
Σε μια πρόσφατη μελέτη, που διεξήχθη από τον Shakti Swaminathan, ερωτήθηκαν 550 Ινδοί φοιτητές ηλικίας 18 έως 22 ετών. Μερικά από τα πιο σημαντικά ευρήματα είναι τα εξής:
- Μόνο το 15,6% απομνημονεύει τις πληροφορίες που χρειάζεται να έχει στα χέρια του. Αντίθετα, το 66% αναζητά στο διαδίκτυο τις πληροφορίες που χρειάζεται.
- Το 30% των συμμετεχόντων στη μελέτη θα αισθανόταν θλίψη αν έχαναν το κινητό τους τηλέφωνο.
- Σχεδόν το 70% δεν μπορεί να θυμηθεί τηλεφωνικούς αριθμούς.
- Το 36% ανησυχεί για την εξάρτησή του από την τεχνολογία.
Ποιες είναι οι συνέπειες;
Οι συνέπειες της ψηφιοποίησης στην ικανότητά μας να απομνημονεύουμε δεν είναι όλες αρνητικές. Μπορεί να είναι καλό να αναθέτουμε ορισμένα πεζά θέματα στις κινητές συσκευές και να αφήνουμε τον εγκέφαλο να συγκεντρωθεί σε ό,τι είναι σημαντικό.
Αντίθετα, υπάρχει η πιθανότητα αυτό να σημαίνει λιγότερα ερεθίσματα και, επομένως, φτωχότερη ανάπτυξη των νευρικών συνδέσεων. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτές αποτελούν το κλειδί για τη μνήμη.
Η αδυναμία απομνημόνευσης ορισμένων πληροφοριών μπορεί να είναι προβληματική στα ακόλουθα σενάρια:
- Πρέπει να τα θυμόμαστε και δεν έχουμε πρόσβαση σε μια διαδικτυακή συσκευή αποθήκευσης ή αναζήτησης.
- Δεν μπορούμε να αποθηκεύσουμε σε ψηφιακά μέσα επειδή δεν είναι ασφαλές ή σκόπιμο.
- Πρέπει να εσωτερικεύσουμε και να θυμόμαστε τις πληροφορίες μακροπρόθεσμα.
- Χάνουμε τη συσκευή στην οποία αποθηκεύουμε τις πληροφορίες.
Ένας άλλος προβληματισμός γύρω από το θέμα είναι η ασφάλεια της αποθήκευσης ευαίσθητων δεδομένων σε ψηφιακά μέσα και το να πέσει κανείς θύμα χάκερ.
Διαβάστε επίσης: 4 τρόποι με τους οποίους επηρεάζει τον εγκέφαλο η κατάθλιψη
Πέρα από την ψηφιακή αμνησία
Οι επιπτώσεις της ψηφιοποίησης στον εγκέφαλο δεν περιορίζονται μόνο στη μνήμη. Αρκετές πτυχές της ψυχικής υγείας μπορεί να επηρεαστούν από την υπερβολική χρήση ψηφιακών μέσων. Για παράδειγμα, αυτό έχει συνδεθεί με ελλείμματα προσοχής, ευερεθιστότητα και επιθετική συμπεριφορά.
Το γεγονός ότι η επικοινωνία και η κοινωνικοποίηση εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα κοινωνικά δίκτυα και τις ψηφιακές συσκευές οδηγεί σε υπονόμευση της ανθρώπινης επαφής. Στην περίπτωση των παιδιών, η πρώιμη έκθεση σε αυτό το φαινόμενο μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια δεξιοτήτων όπως η ενσυναίσθηση.
Επιπλέον, ένα από τα φαινόμενα που έχει συσχετιστεί με την εμφάνιση ψηφιακής αμνησίας είναι ο εθισμός στα κινητά τηλέφωνα. Αυτό οδηγεί σε διαταραχές του ύπνου που επηρεάζουν περαιτέρω τη μνήμη. Παράλληλα, η απώλεια συσκευών που περιέχουν σημαντικές προσωπικές και επαγγελματικές πληροφορίες είναι ικανή να δημιουργήσει άγχος, κρίσεις πανικού και διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Είναι πολύ δύσκολο να διασφαλιστεί η ιδιωτικότητα στον ψηφιακό κόσμο. Η παρουσία προσωπικών πληροφοριών στο cloud τις εκθέτει σε πολλαπλά εγκλήματα στον υπολογιστή: απάτη, κατασκοπεία, πορνογραφία και κυβερνοεγκλήματα.
Πώς μπορώ να ξέρω αν έχω ψηφιακή αμνησία;
Η ερευνήτρια και κλινική ψυχολόγος Pragya Lodha προτείνει να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις για να διαπιστώσετε αν αντιμετωπίζετε ψηφιακή αμνησία:
- Πού αποθηκεύετε τις πληροφορίες σας; Πάντα σε ψηφιακές συσκευές;
- Ξοδεύετε πάρα πολύ χρόνο στα ψηφιακά μέσα;
- Έχει γίνει ο τρόπος επικοινωνίας σας αποκλειστικά εικονικός;
- Έχει η συμπεριφορά σας επηρεάσει αρνητικά την εργασία σας; Για παράδειγμα, ξεχνάτε τις ευθύνες σας, αδυνατείτε να εκπληρώσετε τις δεσμεύσεις και τα καθήκοντά σας;
- Δεν μπορείτε να φανταστείτε μια ζώνη χωρίς τεχνολογία;
- Αισθάνεστε χαμένοι χωρίς την ψηφιακή σας συσκευή;
Πώς μπορείτε να αποφύγετε την ψηφιακή αμνησία;
Αν μετά την απάντηση στις παραπάνω ερωτήσεις αισθάνεστε ότι αντιμετωπίζετε μια περίπτωση ψηφιακής αμνησίας, υπάρχουν μέτρα που μπορείτε να λάβετε για το θέμα αυτό. Ο Lodha λέει ότι οτιδήποτε μπορείτε να κάνετε για να διατηρήσετε την ψυχική σας υγεία θα σας βοηθήσει.
Η ψηφιακή αποτοξίνωση είναι απαραίτητη. Αποσυνδεθείτε όταν βρίσκεστε με την οικογένειά σας ή τον σύντροφό σας και προσπαθήστε να παρακινήσετε αυτή τη συμπεριφορά στους άλλους.
Συνδεθείτε με τη φύση και κάντε σχέδια σε εξωτερικούς χώρους. Όταν ταξιδεύετε ή πηγαίνετε σε εκδρομές, προσπαθήστε να απολαμβάνετε και να ζείτε τις εμπειρίες. Δημιουργήστε αξέχαστες αναμνήσεις. Μην προσπαθείτε να φωτογραφίζετε, να μοιράζεστε ή να αποτυπώνετε κάθε στιγμή σε ψηφιακές συσκευές.
Συνηθίστε να απομνημονεύετε πληροφορίες που είναι σημαντικές για εσάς. Προσπαθήστε να διατηρείτε τα δεδομένα που αποθηκεύετε ασφαλή και επενδύστε στην ασφάλεια των πληροφοριών.
Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η πρόοδος της τεχνολογίας μεταμορφώνει ριζικά τη ζωή. Ωστόσο, πολλά μένει να διευκρινιστούν σχετικά με την επίδραση που έχει στον εγκέφαλο.
Στο πλαίσιο της αυτοφροντίδας και της διατήρησης της υγείας μας, καλό είναι να αναρωτηθούμε αν εξαρτόμαστε από τέτοιες συσκευές. Το θέμα δεν είναι να μην απολαμβάνουμε την τεχνολογία, αλλά να τη χρησιμοποιούμε με σύνεση.
Όλες οι παραθέτονται πηγές ελέγχθηκαν προσεκτικά από την ομάδα μας για να διασφαλιστεί η ποιότητα, η αξιοπιστία, η επικαιρότητα και η εγκυρότητά τους. Η βιβλιογραφία αυτού του άρθρου θεωρήθηκε αξιόπιστη και επιστημονικά ακριβής.
- Swaminathan S. Digital Amnesia: The Smart Phone and the Modern Indian Student. Journal of Humanities and Social Sciences Studies, 2020;2(3):23-31.
- Hesselmann G. No conclusive evidence that difficult general knowledge questions cause a “Google Stroop effect”. A replication study. PeerJ. 2020;8:e10325.
- Lodha P. Digital Amnesia: are we headed towards another amnesia. Indian Journal of Mental Health, 2019;6(1):18-22.
- Dirin A, Alamäki A, Suomala J. Digital Amnesia and Personal Dependency in Smart Devices: A Challenge for AI. Proceedings of Fake Intelligence Online Summit 2019.
- Kaspersky Lab. From digital amnesia to augmented mind. Disponible en: https://media.kaspersky.com/pdf/Kaspersky-Digital-Amnesia-Evolution-report-17-08-16.pdf
- Kaspersky Lab. The rise and impact of digital amnesia. Why we need to protect what we no longer remember. Disponible en: https://media.kasperskycontenthub.com/wp-content/uploads/sites/100/2017/03/10084613/Digital-Amnesia-Report.pdf
- Sparrow B, Liu J, Wegner DM. Google effects on memory: cognitive consequences of having information at our fingertips. Science. 2011;333(6043):776-8.