Μεταγνώση: Τι είναι και καθημερινά παραδείγματα

Η μεταγνώση ορίζεται ως η επίγνωση των ίδιων των διαδικασιών σκέψης του ατόμου. Μάθετε τα πιο σημαντικά πράγματα σχετικά με αυτήν.

Έχει εξετασθεί και εγκριθεί από: ψυχολόγο Elena Sanz.

Έχει γραφτεί από Josberth Johan Benitez Colmenares

Τελευταία ενημέρωση: 27 Μαρτίου, 2023

Η μεταγνώση είναι μια έννοια που έχει γίνει δημοφιλής τα τελευταία χρόνια. Πράγματι, σε τομείς όπως η ψυχολογία ή η παιδαγωγική, αναφέρεται συχνά, για να μην αναφέρουμε τη χρήση της στα μέσα ενημέρωσης και σε ενημερωτικά άρθρα. Παρά το γεγονός ότι ποτέ άλλοτε δεν έχει συζητηθεί τόσο πολύ όσο τώρα, στην πράξη ελάχιστοι γνωρίζουν τι είναι. Σήμερα θα προσπαθήσουμε να ξεκαθαρίσουμε τις όποιες απορίες μέσα από μερικά συγκεκριμένα παραδείγματα.

Συχνά θεωρείται ότι είναι μια αποκλειστικά ανθρώπινη ικανότητα, αλλά ορισμένοι ειδικοί έχουν επισημάνει ότι υπάρχουν ενδείξεις για παρόμοιες διαδικασίες σε ορισμένα ζώα. Όπως και να έχει, συνήθως γίνεται αντιληπτή ως η διαδικασία της σκέψης για τη σκέψη. Ας δούμε τι ισχύει γι’ αυτήν, γιατί είναι σημαντική και ποια είναι τα οφέλη της στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Τι είναι η μεταγνώση;

Μεταγνώση είναι η ικανότητα να αναστοχαζόμαστε τις διαδικασίες σκέψης που μας επιτρέπουν να ερμηνεύουμε την πραγματικότητα. Είναι επίσης η ικανότητα να τις ελέγχουμε, να τις παρακολουθούμε, να τις αξιολογούμε και να τις ρυθμίζουμε στο βαθμό που παρεμβαίνουν στη νόηση. Εξ ου και η κατασκευή της λέξης καθώς πρόθεμα “μετα-” παραπέμπει σε κάτι “πέρα”.

Αυτό που αντιλαμβανόμαστε σήμερα ως μεταγνώση έχει τις ρίζες του στις ιδέες του John H. Flavell. Έκτοτε, έχουν εμφανιστεί πολλές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν την ανάπτυξη αυτών των διαδικασιών, όλες από μια συγκεκριμένη σχολή (η συμβολή του κονστρουκτιβισμού είναι ιδιαίτερα πολύτιμη). Για να το κατανοήσουμε καλύτερα, πρέπει να προσδιορίσουμε δύο ιδέες που ρυθμίζουν τη διαδικασία:

• Η μεταγνωστική γνώση: Αυτό παραπέμπει σε όσα γνωρίζουν οι άνθρωποι για τις δικές τους γνωστικές διαδικασίες. Για παράδειγμα, τη γνώση που έχουν για τις ικανότητες και τις δεξιότητές τους να ολοκληρώνουν ορισμένα καθήκοντα. Υπονοεί επίσης τη γνώση των στρατηγικών που αποσκοπούν στην ενίσχυση αυτών των δεξιοτήτων και ικανοτήτων.
• Μεταγνωστική ρύθμιση: Αυτό περιλαμβάνει τις θετικές ενέργειες που αναλαμβάνουν οι άνθρωποι σχετικά με αυτές τις γνωστικές διαδικασίες και στρατηγικές. Σχετίζεται με την παρακολούθηση και περιλαμβάνει τη διάκριση των αποτελεσμάτων. Για παράδειγμα, η συνειδητοποίηση ότι μια συγκεκριμένη στρατηγική που χρησιμοποιείται για την ενίσχυση μιας δεξιότητας (ή μιας αδυναμίας) δεν είναι αποτελεσματική.

Στάδια ή φάσεις για τη μεταγνώση

Συχνά γίνεται αναφορά στις φάσεις της μεταγνώσης. Κάθε θεωρία και συγγραφέας έχει καθιερώσει διαφορετικές φάσεις, αλλά, σε γενικές γραμμές, μπορούμε να προσδιορίσουμε τέσσερις: σχεδιασμός, παρακολούθηση, αξιολόγηση και αναστοχασμός. Καθεμία από αυτές τις φάσεις είναι σημαντική και συνδυάζονται μεταξύ τους για να εδραιώσουν αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν μεταγνώση.

Η διαδικασία περιλαμβάνει ένα υψηλό επίπεδο επίγνωσης σχετικά με τις εργασίες που εκτελούνται, καθώς και τις καταλληλότερες στρατηγικές για τον εκούσιο έλεγχο αυτών των διαδικασιών. Η αρχική θεωρία του Flavell ήταν ότι η μεταγνώση προέκυψε ως ένας φυσικός μηχανισμός για την αντιμετώπιση των λαθών. Με τον ενεργό αναστοχασμό τους, ο άνθρωπος μπορεί να μάθει και να γίνει πιο αποτελεσματικός.

Επιστρέφουμε έτσι στον ορισμό που δώσαμε στην αρχή: η μεταγνώση είναι η σκέψη για τη σκέψη . Αυτές οι λέξεις συνοψίζουν με απλό τρόπο όλο το συστηματικό πλαίσιο που εμπλέκεται στη μεταγνωστική διαδικασία. Δεν πρόκειται μόνο για μια διαδικασία που αναπτύσσεται στα πρώτα στάδια του ανθρώπου, αλλά για μια διαδικασία που τον συνοδεύει σε όλη του τη ζωή.

Επιπτώσεις από τη μεταγνώση στη μάθηση

Η μεταγνώση θεωρείται συχνά ως μια πολύ αφηρημένη έννοια που δεν έχει θέση στην πραγματικότητα. Αυτή είναι μια σαφώς λανθασμένη πεποίθηση, δεδομένου ότι χρησιμοποιείται ενεργά στις διαδικασίες μάθησης εδώ και χρόνια. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ πιθανό ότι εσείς οι ίδιοι εφαρμόζετε μεταγνωστικές στρατηγικές σε καθημερινή βάση χωρίς να το γνωρίζετε. Ας δούμε τρία ενδεικτικά παραδείγματα:

Εκμάθηση δεύτερης γλώσσας

Την τελευταία δεκαετία, τα προγράμματα διδασκαλίας δεύτερης γλώσσας έχουν ενσωματώσει μεταγνωστικά παραδείγματα. Δεν είναι περίεργο. Πράγματι, ειδικοί και ερευνητές έχουν επισημάνει ότι πρόκειται για μια πολύ χρήσιμη στρατηγική για την ενίσχυση της αφομοίωσης της μελέτης μιας νέας γλώσσας.

Εν ολίγοις, η ένταξη των μεταγνωστικών διαδικασιών στην εκμάθηση ξένων γλωσσών βοηθά να ξεπεραστεί το εμπόδιο που εμποδίζει πολλούς μαθητές να συνεχίσουν. Ο αναστοχασμός των στρατηγικών μελέτης, η επίγνωση των δυνατών και αδύνατων σημείων, η εκμάθηση της διαχείρισης της διαδικασίας και η αντικειμενική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μπορούν να κάνουν αισθητή διαφορά σε αυτό.

Βελτίωση των μουσικών δεξιοτήτων

Όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, η μουσική είναι συχνά ένας δύσκολος τομέας σπουδών για πολλούς ανθρώπους. Ακόμη και μεταξύ εκείνων που ενδιαφέρονται γι’ αυτήν, μπορεί να είναι λίγο περίπλοκο να αφομοιώσουν ορισμένες από τις ιδέες της μουσικής θεωρίας. Μελέτες και έρευνες έχουν δείξει ότι η μεταγνώση μπορεί να βοηθήσει στην επιτάχυνση της εκμάθησης των μουσικών εννοιών.

Αυτό έχει συνέπειες για τους μαθητές, για όσους επιθυμούν να μάθουν να παίζουν ένα όργανο και, φυσικά, για όσους αφιερώνουν τον εαυτό τους στη μουσική επαγγελματικά. Τα οφέλη γίνονται αισθητά βραχυπρόθεσμα και αυξάνονται καθώς οι διαδικασίες εφαρμόζονται σε τακτική βάση.

Καλύτερη κατανόηση των μαθηματικών

Τέλος, ειδικοί και ερευνητές υποστηρίζουν επίσης τη χρήση της μεταγνώσης για τη βελτίωση των μαθηματικών δεξιοτήτων. Τα μαθηματικά είναι συχνά ένας από τους τομείς σπουδών που προκαλούν το μεγαλύτερο άγχος, κάτι που γενικά οφείλεται στην προσέγγιση ή στις στρατηγικές μελέτης που χρησιμοποιούνται.

Μέσω αυτών των μεθόδων, μπορεί κανείς να κατανοήσει τα μαθηματικά με διαφορετικό τρόπο, καθώς και να επιλέξει εναλλακτικά μοντέλα μελέτης για την επίτευξη αποτελεσμάτων. Με αυτόν τον τρόπο, η εφαρμογή της διαδικασίας μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της διδασκαλίας και των δεξιοτήτων των μαθητών.

Χρήσεις της μεταγνώσης στην καθημερινή ζωή

Είναι πολύ πιθανό ότι όσα έχουμε πει μέχρι τώρα να σας έκαναν να καταλάβετε ότι η μεταγνώση δεν είναι μια ιδέα σε θεωρητικό επίπεδο χωρίς κανενός είδους αντίκρισμα στην πραγματικότητα.

Πιθανόν όμως να σκέφτεστε ότι τα 3 παραπάνω παραδείγματα δεν σας αφορούν π.χ. η εκμάθηση μιας νέας γλώσσας, η θεωρία της μουσικής ή η επίλυση μαθηματικών προβλημάτων. Ακολουθούν μερικές άλλες χρήσεις της μεταγνώσης στην καθημερινή ζωή:

• Βελτιώνει τη λήψη αποφάσεων
• Προωθεί την κριτική σκέψη
• Αποφεύγει τη στασιμότητα ή την επανάληψη μοτίβων που δεν φέρνουν αποτελέσματα
• Σας επιτρέπει να εξασκηθείτε στην ενσυναίσθηση και την ετερότητα (μέσω αυτού που είναι γνωστό ως κοινωνική μεταγνώση).
• Μπορεί να αυξήσει την αυτοεκτίμησή σας ανακαλύπτοντας τις δεξιότητες και τις ικανότητές σας.
• Είναι μια ιδανική στρατηγική για την καλλιέργεια της επιτυχίας.
• Αποτρέπει τις αποτυχίες ή τα λάθη από το να εξαρτούν το τι μπορείτε να επιτύχετε.
• Σας επιτρέπει να έχετε τον έλεγχο των συναισθημάτων σας.

Υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να μελετηθούν σχετικά με τις επιπτώσεις αυτών των διαδικασιών, καθώς και με το πώς να τις χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας. Η χρησιμότητά της γίνεται αισθητή πέρα από ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον, καθώς διερευνά ιδέες τόσο διαφορετικές όσο η αυτοαντίληψη και ο τρόπος με τον οποίο σχετιζόμαστε με τους άλλους.