Η φιλοσοφία του Σπινόζα και η άποψή του για τη φύση

Ο Μπαρούχ Σπινόζα (1632-1677) ήταν Ολλανδός φιλόσοφος, ο οποίος θεωρείται ένας από τους τρεις μεγάλους εκπροσώπους του σύγχρονου ορθολογισμού του 17ου αιώνα (μαζί με τον Λάιμπνιτς και τον Ντεκάρτ)

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από απόφοιτο φιλοσοφίας Maria Alejandra Morgado Cusati.

Τελευταία ενημέρωση: 08 Ιανουαρίου, 2023

Ο Μπαρούχ Σπινόζα (1632-1677) ήταν Ολλανδός φιλόσοφος και θεωρείται ένας από τους τρεις μεγάλους εκπροσώπους του σύγχρονου ορθολογισμού του 17ου αιώνα (μαζί με τον Λάιμπνιτς και τον Ντεκάρτ). Στη φιλοσοφία του υπερασπίστηκε την πλήρη αυτάρκεια της λογικής για την κατανόηση όλης της πραγματικότητας και την επίτευξη της ευτυχίας. Μάθετε τα πάντα για τη φιλοσοφία του Σπινόζα σε αυτό το άρθρο.

Η κύρια φιλοσοφική του πρόταση ήταν η ταύτιση του Θεού με τη φύση. Δηλαδή, αντί να αντιλαμβάνεται τον Θεό ως ένα προσωπικό ον, προικισμένο με βούληση και παντοδυναμία (όπως κάνει η ιουδαιοχριστιανική θρησκεία), τον όρισε ως μια ουσία που αγκαλιάζει όλα τα πραγματικά, όλα όσα υπάρχουν.

Ως εκ τούτου, πολλοί ερμηνευτές του έργου του τον θεωρούν πανθεϊστή. Παρακάτω, εμβαθύνουμε στη σκέψη του.

Η φιλοσοφία του Σπινόζα

Η φιλοσοφία του Σπινόζα αποδοκιμάστηκε έντονα στην εποχή του. Αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι προβληματισμοί του δεν συμφωνούσαν με τις ιουδαιοχριστιανικές αρχές που κυριαρχούσαν στην Ευρώπη εκείνη την εποχή. Μάλιστα, οι σύγχρονοί του συνήθιζαν να τον αποκαλούν “άθεο”, αν και πουθενά στο έργο του δεν αρνιόταν την ύπαρξη του Θεού.

Επιπλέον, τα κείμενά του συμπεριλήφθηκαν στο Ευρετήριο των απαγορευμένων βιβλίων της Καθολικής Εκκλησίας το 1679. Ως εκ τούτου, το έργο του κυκλοφόρησε κρυφά μέχρι να δικαιωθεί από μεγάλους Γερμανούς φιλοσόφους των αρχών του δέκατου ένατου αιώνα.

Μεταφυσική του Σπινόζα

Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ο Σπινόζα, σε αντίθεση με τον Ντεκάρτ, υποστήριζε ότι όλη η πραγματικότητα ξεκινούσε από μία και μόνη ουσία, η οποία νοείται ως εκείνη που δεν χρειάζεται τίποτα για να υπάρξει. Δηλαδή, είναι η αιτία του εαυτού της.

Τώρα, ο Σπινόζα αντέκρουσε τον Θεό ως δημιουργό της φύσης. Αντίθετα, θεωρούσε ότι η ίδια η φύση είναι Θεός, διότι η φύση είναι η αιτία του εαυτού της, όπως ακριβώς είναι και η αιτία και η ουσία όλων όσων υπάρχουν. Με αυτή την έννοια, όλα όσα υπάρχουν είναι χαρακτηριστικά της μίας ουσίας που υπάρχει: του Θεού.

Για τον λόγο αυτό, πολλοί ερμηνευτές του σπινοζικού έργου υποστηρίζουν ότι ο φιλόσοφος ήταν πανθεϊστής. Υποστήριζε ότι το σύμπαν, η φύση και η θεότητα (Θεός) είναι το ίδιο πράγμα.

Επιστημολογία

Στη φιλοσοφία του Σπινόζα δεν υπάρχει δυισμός. Αυτό σημαίνει ότι η ψυχή και το σώμα δεν είναι ξεχωριστές οντότητες, αλλά είναι ένα και το αυτό πράγμα, ιδωμένο από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Με άλλα λόγια, η ψυχή και το σώμα είναι δύο διαφορετικές ιδιότητες (σκέψη και έκταση, αντίστοιχα) της ίδιας ουσίας (Θεός).

Δεν υπάρχει ουσιαστικότητα στον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι μια οντότητα πανομοιότυπη με τον εαυτό της, είναι μόνο μια τροποποίηση (ένας τρόπος) της θεϊκής ουσίας. Έτσι, δεν είμαστε σκεπτόμενες ουσίες, αλλά μάλλον μια εκδήλωση της έννοιας της “σκέψης” στη φύση.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την αρχή, ο Σπινόζα υποστήριξε ότι μόνο η λογική, χωρίς τη μεσολάβηση των αισθήσεων, είναι ικανή να φτάσει σε μια αληθινή γνώση των πραγμάτων. Αυτό οφείλεται στο ότι, όπως συλλογίστηκε, κάθε ψυχή είναι μέρος της θείας και άπειρης σκέψης.

Ηθική

Αν υποθέσουμε ότι η φύση είναι το μόνο πράγμα που υπάρχει, τότε δεν υπάρχει τίποτα που να της ξεφεύγει ή να της αντιτίθεται, ούτε καν η ανθρώπινη ψυχή. Επομένως, όλα όσα συμβαίνουν στον άνθρωπο υπόκεινται στην πορεία της φύσης.

Με αυτή την έννοια, όλα όσα μας συμβαίνουν στη ζωή, ιδίως όσα σχετίζονται με τα πάθη μας, υπόκεινται στην αναγκαιότητα της φύσης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Σπινόζα είναι ντετερμινιστής.

Ωστόσο, ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει ελευθερία μέσω της γνώσης. Γι’ αυτόν, η ελευθερία δεν είναι θέμα ανθρώπινης βούλησης, αλλά κατανόησης.

Μόνο όταν ο άνθρωπος κατανοήσει ότι είναι καθορισμένος από τη φύση και αποδεχτεί την ουσία της, μπορεί πραγματικά να προσεγγίσει την ελευθερία. Η λογική είναι το εργαλείο που μας επιτρέπει να είμαστε ελεύθεροι.

Από την άλλη πλευρά, αν ο άνθρωπος νομίζει ότι είναι ελεύθερος, είναι επειδή αγνοεί τις αιτίες που τον καθορίζουν. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, για τον Σπινόζα, η ελευθερία είναι ένας αγώνας ενάντια στην άγνοια και την προκατάληψη.

Πολιτική

Η φιλοσοφία του Σπινόζα άγγιξε και πολιτικά ζητήματα. Στην περίπτωση αυτή, υπερασπίστηκε τον διαχωρισμό της εκκλησίας από το κράτος, καθώς και την ελευθερία της έκφρασης ως βάση της συνύπαρξης.

Ο φιλόσοφος υπερασπίστηκε επίσης τη δημοκρατία και επιβεβαίωσε ότι σκοπός του κράτους είναι να κάνει όλους τους ανθρώπους ελεύθερους. Αυτή η ελευθερία, η οποία επιτυγχάνεται μέσω της γνώσης, προϋποθέτει να ενεργεί ορθολογικά και ηθικά.

Ένας λογοκριμένος άνθρωπος

Η φιλοσοφία του Σπινόζα ήρθε σε ρήξη με τα κυρίαρχα σχήματα της εποχής, γεγονός που τον οδήγησε να είναι ένας από τους πιο λογοκριμένους φιλοσόφους στην ιστορία. Ωστόσο, η σκέψη του άσκησε μεγάλη επιρροή σε μεταγενέστερους μελετητές, όπως ο Χέγκελ, ο Μαρξ και ο Νίτσε.