Νοητική υστέρηση: Βαθμοί, χαρακτηριστικά, και διαθέσιμες θεραπείες

Τα άτομα με νοητική υστέρηση έχουν διάφορους βαθμούς αναπηρίας. Σε αυτό το άρθρο, θα σας εξηγήσουμε τα κύρια συμπτώματα και τις διαθέσιμες θεραπείες.

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από ψυχολόγο Elena Sanz.

Τελευταία ενημέρωση: 21 Δεκεμβρίου, 2022

Στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιηθεί πολλά ονόματα για να περιγράψουν τη νοητική υστέρηση. Πρόκειται για μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή η οποία εκδηλώνεται με νοητική λειτουργία κάτω του μέσου όρου. Επίσης, επηρεάζει και άλλες περιοχές, όπως την κοινωνικότητα και την ικανότητα λειτουργίας μέσα σε ένα περιβάλλον.

Υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα νοητικής υστέρησης. Γι’ αυτόν τον λόγο, αυτό που καθορίζει την πραγματική επίπτωσή της στη ζωή του ατόμου είναι οι δυσκολίες διεκπεραίωσης βασικών προσαρμοστικών δεξιοτήτων, όπως ανάγνωση, γραφή, οργάνωση, σύνδεση με άλλα άτομα, και φροντίδα του εαυτού του σε καθημερινή βάση.

Πώς μετρούν τη νοητική ικανότητα κάποιου οι ειδικοί;

Η νοητική ικανότητα μετριέται μέσω τυποποιημένων δοκιμών, όπως είναι η Κλίμακα Νοημοσύνης του Wechsler για Παιδιά Πέμπτη Έκδοση (WISC-V). Αυτές οι δοκιμασίες παράγουν ένα σκορ το οποίο δείχνει το IQ ενός ατόμου. Με άλλα λόγια, την αναλογία της πνευματικής ηλικίας με τη χρονολογική (σωματική) ηλικία.

Οι ειδικοί εκτιμούν ότι ο μέσος όρος του πληθυσμού κυμαίνεται στο 100, που σημαίνει ότι δύο τυπικές αποκλίσεις κάτω από τον μέσο όρο (IQ κάτω από 70) δείχνουν νοητική υστέρηση.

Ωστόσο, παρότι η νοητική υστέρηση παρουσιάζεται από τη γέννα ή σε νεαρή ηλικία, πολλά παιδιά δεν εκδηλώνουν προφανή συμπτώματα μέχρι την προσχολική ηλικία. Έτσι λοιπόν, οι προγεννητικές και αναπτυξιακές εξετάσεις που εκτελούν τακτικά οι παιδίατροι, βοηθούν στη διασφάλιση μιας πρώιμης διάγνωσης.

Νοητική υστέρηση – Σχετικά συμπτώματα

Υπάρχουν και άλλα συμπτώματα που χαρακτηρίζουν τη νοητική υστέρηση πέραν του IQ. Αυτά είναι τα σημάδια που μπορεί να δείχνουν πρόβλημα στην ανάπτυξη του παιδιού:

• Αρχικά, υπάρχουν δυσκολίες στην επίτευξη μεγάλων αναπτυξιακών στόχων. Παραδείγματος χάρη, το παιδί μπορεί να χρειαστεί περισσότερο χρόνο για να κάτσει, να μπουσουλήσει, ή να περπατήσει, απ’ ότι άλλα παιδιά.
• Καθυστέρηση απόκτησης γλώσσας και λεκτικής έκφρασης
• Προβλήματα μνήμης
• Ανικανότητα αντίληψης των συνεπειών των πράξεών τους
• Μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα στη λογική σκέψη, και δυσκολίες στην επίλυση προβλημάτων
• Δυσκολία κατανόησης των κανόνων της κοινωνίας και στη σύνδεση με άλλα άτομα
• Τέλος, ανικανότητα πλήρους, ανεξάρτητης λειτουργίας σε καθημερινή βάση.

Κύριες αιτίες

Παρότι η νοητική υστέρηση έχει πολλές πιθανές αιτίες, η ακριβής προέλευσή της έχει βρεθεί μόνο στο 25% των περιπτώσεων. Οι κύριοι παράγοντες περιλαμβάνουν χρωμοσωματικές ανωμαλίες (Σύνδρομο Down, για παράδειγμα) και κληρονομικές διαταραχές.

Τα προβλήματα στην εγκυμοσύνη, όπως προεκλαμψία, ή χρήση αλκοόλ ή φαρμάκων, μπορούν επίσης να την προκαλέσουν. Ομοίως, λοιμώξεις, υποσιτισμός της μητέρας ή του εμβρύου, σοβαροί τραυματισμοί στο κεφάλι, ή σοβαρή συναισθηματική αμέλεια του μωρού, μπορούν ν’ αυξήσουν τον κίνδυνο.

Νοητική υστέρηση – Βαθμίδες

Όπως αναφέραμε παραπάνω, αυτή η πάθηση μπορεί να εκδηλωθεί σε διάφορα επίπεδα. Οι ειδικοί έχουν καθιερώσει τέσσερα επίπεδα νοητικής υστέρησης, σύμφωνα με το IQ και την αυτονομία του ατόμου:

Ήπια

Οι περισσότεροι άνθρωποι με νοητική υστέρηση βρίσκονται σε αυτή την κλίμακα. Το IQ τους βρίσκεται μεταξύ 50 και 70.

Παρότι οι γνωστικές και μαθησιακές τους ικανότητες είναι κάπως περιορισμένες, συνήθως καταφέρνουν να προσαρμοστούν στο σύστημα παιδείας και να αποκτήσουν επαγγελματική δραστηριότητα. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν κοινωνικές δεξιότητες και χρειάζονται περιστασιακά βοήθεια για να λειτουργήσουν στο περιβάλλον τους.

Νοητική υστέρηση – Μέτρια

Με IQ μεταξύ 35 και 50, αυτά τα άτομα έχουν μεγαλύτερες γνωστικές δυσκολίες, ειδικά όταν πρόκειται για επεξεργασία πολύπλοκων ιδεών. Μπορούν να εκπαιδεύσουν τις δεξιότητές τους και να κάνουν εργασίες που απαιτούν μικρές δεξιότητες, αλλά υπό επίβλεψη.

Ομοίως, είναι ικανά να καθιερώσουν κοινωνικές σχέσεις αυτά τα άτομα, αν και οι επικοινωνιακές δεξιότητες είναι περιορισμένες. Για την ακρίβεια, μπορούν να ταξιδέψουν μόνα τους σε οικεία μέρη, αλλά θα χρειαστούν βοήθεια σε κοινωνικές καταστάσεις.

Σοβαρή

Με IQ μεταξύ 20 και 35, τα άτομα με σοβαρή νοητική υστέρηση απαιτούν, συχνά, συνεχή επίβλεψη και υποστήριξη. Η απόκτηση γλώσσας είναι καθυστερημένη και περιορισμένη.

Μπορούν να μάθουν να διαβάζουν ορισμένες λέξεις και να κατανοήσουν απλή κοινωνική επικοινωνία. Επιπλέον, μπορούν να εκτελέσουν απλές εργασίες με βοήθεια. Ωστόσο, δεν μπορούν να είναι ιδιαίτερα ανεξάρτητα.

Βαθιά

Η βαθιά νοητική υστέρηση αφορά μόνο το 1-2% των περιπτώσεων. Αυτά τα άτομα έχουν, συνήθως, σοβαρές γνωστικές, κοινωνικές, και πρακτικές δυσκολίες και άλλες σχετικές αναπηρίες. Όμως, μπορούν να έχουν σχέσεις με άλλους ανθρώπους που γνωρίζουν και εμπλέκονται στην καθημερινή τους ζωή, αρκεί να έχουν πολλή υποστήριξη.

Νοητική υστέρηση – Διαθέσιμες θεραπείες

Η θεραπεία βασίζεται κατά κύριο λόγο στη βοήθεια του ατόμου για να μπορέσει να έχει πλήρη εκπαίδευση, και κοινωνικές και πρακτικές ικανότητες.

Μια διεπιστημονική ομάδα διαφορετικών επαγγελματιών, με γιατρούς, ψυχολόγους, λογοθεραπευτές, και εργοθεραπευτές, δημιουργεί ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα. Βασίζεται τόσο στις δυνατότητες, όσο και στις αδυναμίες του ατόμου και απευθύνεται στις ανάγκες του ασθενή και της οικογένειάς του.

Πώς να μειώσετε τις πιθανότητες μιας νοητικής υστέρησης

Η πρόληψη θα πρέπει να ξεκινήσει ακόμη και πριν από την εγκυμοσύνη, με επαρκή προγεννητική φροντίδα η οποία περιλαμβάνει επαρκή πρόσληψη φολικού οξέος, και τους κατάλληλους εμβολιασμούς. Οι έγκυες γυναίκες θα πρέπει να αποφεύγουν τον υποσιτισμό, την κατανάλωση καπνού και αλκοόλ, και την έκθεση σε τοξικούς παράγοντες.

Ομοίως, η σωστή ιατρική φροντίδα κατά τον τοκετό βοηθά στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης επιπλοκών. Μετά τη γέννα, το μωρό θα πρέπει να λάβει σωστή φροντίδα, δηλαδή θα πρέπει να φροντίζονται οι φυσικές και πνευματικές του ανάγκες. Όμως, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι δεν είναι δυνατό να εξαφανίσετε πλήρως τον κίνδυνο.

Η σπουδαιότητα της οικογένειας και της επαγγελματικής συνοδείας

Η νοητική υστέρηση είναι μια αναπηρία όχι λόγω του χαμηλού IQ του ατόμου, αλλά εξαιτίας της έλλειψης υποστήριξης. Γι’ αυτόν τον λόγο, φάρμακα, θεραπείες, ή οι προσαρμογές του προγράμματος εκπαίδευσης, είναι σημαντικά ώστε να βοηθηθεί ο ασθενής προκειμένου ν’ αναπτυχθεί και να χαίρει μιας καλύτερης ποιότητας ζωή.

Επιπλέον, η υποστήριξη της οικογένειας είναι σημαντική για να μπορέσουν αυτοί οι άνθρωποι ν’ αλληλεπιδρούν σωστά με το περιβάλλον. Είναι σημαντικό να τους παρέχουμε πρακτικά και λειτουργικά εργαλεία ώστε να τους βοηθήσουμε να φτάσουν τις πλήρεις δυνατότητές τους, και η οικογένειά τους θα πρέπει να τους υποστηρίζει όσο περισσότερο μπορεί.