Φρίντριχ Νίτσε: Ιστορία και συμβολή στη φιλοσοφία

Ο Φρίντριχ Νίτσε θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους, με έντονη κριτική στον πολιτισμό, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία.

Ο Φρίντριχ Νίτσε ήταν Γερμανός φιλόσοφος, ποιητής, μουσικός και φιλόλογος, ο οποίος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές της δυτικής φιλοσοφίας. Το έργο του άσκησε βαθιά επιρροή στη σύγχρονη σκέψη.

Ασχολήθηκε με διάφορα ζητήματα και άσκησε έντονη κριτική στον δυτικό πολιτισμό, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία. Οι ανατρεπτικοί του προβληματισμοί είχαν αντίκτυπο στη σκέψη του 20ού αιώνα των Μισέλ Φουκώ, Μάρτιν Χάιντεγκερ, και Ζακ Ντεριντά.

Σύντομη βιογραφία του Φρίντριχ Νίτσε

Ο Φρίντριχ Νίτσε γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1844 στο Röcken (Γερμανία). Οι γονείς του ήταν ο Καρλ Λούντβιχ Νίτσε, ένας λουθηρανός πάστορας, και η Φραντζίσκα Όελερ. Ήταν ο μεγαλύτερος από τρία αδέλφια, αυτά ήταν η Τερέζα Ελίζαμπεθ Αλεξάνδρα  (γεννημένη το 1846) και ο Λούντβιχ Τζόζεφ (γεννημένος το 1848).

Μετά το θάνατο του πατέρα του το 1849 και του μικρότερου αδελφού του το 1850, η οικογένεια μετακόμισε στο Naumburg, όπου έζησε με τη γιαγιά του από τη μητέρα του και τις ανύπαντρες αδελφές του πατέρα του, υπό την προστασία του Μπέρνχαρντ Ντέκσελ, ενός τοπικού δικαστή.

Νεανική ηλικία

Από μικρή ηλικία, ο Φρίντριχ Νίτσε ήταν πολύ μελετηρός και με βαθιά καλλιτεχνική αίσθηση. Αυτό του επέτρεψε να γίνει δεκτός στη φημισμένη σχολή Landesschule Pforta, όπου συνέχισε τις σπουδές του από το 1858 έως το 1864. Στο ίδρυμα αυτό έλαβε σημαντική φιλολογική εκπαίδευση, με ειδίκευση στα ελληνικά και ρωμαϊκά κλασικά κείμενα.

Μετά την αποφοίτησή του το 1864, ο Νίτσε άρχισε τις σπουδές του στη θεολογία στο Πανεπιστήμιο της Βόννης. Ωστόσο, το εγκατέλειψε μετά από ένα εξάμηνο και άρχισε σπουδές φιλολογίας με καθηγητή τον Φρίντριχ Βίλχελμ Ριτσλ.

Το 1865 γνώρισε το έργο του Άρθουρ Σοπενχάουερ (που τον επηρέασε περισσότερο και τον οποίο θεωρούσε δάσκαλο), γεγονός που τον ώθησε να εμβαθύνει στη φιλοσοφία. Το 1869 διορίστηκε καθηγητής ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας χωρίς καν να έχει αποφοιτήσει, αποτελώντας έτσι τον νεότερο καθηγητή του ιδρύματος.

Με τη μετακόμισή του στη Βασιλεία, ο Νίτσε αποποιήθηκε τη γερμανική του υπηκοότητα και παρέμεινε απάτριδος για το υπόλοιπο της ζωής του. Ωστόσο, τον Αύγουστο του 1870 έλαβε άδεια να υπηρετήσει στην πρωσική πλευρά κατά τη διάρκεια του γαλλοπρωσικού πολέμου, αλλά μόνο ως γιατρός φορείων, καθώς η ουδέτερη Ελβετία δεν του επέτρεπε να επιστρατευτεί ως μαχητής.

Αν και υπηρέτησε στην πολιτοφυλακή μόνο για ένα μήνα, ήταν αρκετός χρόνος για να υποστεί τις τραυματικές συνέπειες του πολέμου και να αρρωστήσει από διφθερίτιδα και δυσεντερία. Οι συνθήκες αυτές κατέστρεψαν την υγεία του.

Φρίντριχ Νίτσε: Άνοια και θάνατος

Ως συνέπεια των ασθενειών του, υπέφερε από σοβαρή διαταραχή της όρασης, ημικρανίες και πόνους στο στομάχι. Αυτά τα προβλήματα υγείας τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τη διδακτική του καριέρα και να αναζητήσει ηπιότερα κλίματα, αν και δεν τον εμπόδισαν να συνεχίσει να γράφει.

Το 1889 υπέστη ψυχική κατάρρευση, από την οποία άρχισαν να εμφανίζονται σημάδια άνοιας. Η κατάσταση αυτή προχώρησε και πέρασε λίγο περισσότερο από ένα χρόνο σε ψυχιατρική κλινική- μετά από αυτό το διάστημα εγκατέλειψε το νοσοκομείο για να τον φροντίζουν στο σπίτι του.

Στις 25 Αυγούστου 1900, ο Νίτσε πέθανε από πνευμονία στη Βαϊμάρη.

Εξαιρετικά έργα

Ο Φρίντριχ Νίτσε έγραψε πολλά κείμενα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Μεταξύ των πιο σημαντικών είναι τα ακόλουθα:

• Τάδε έφη Ζαρατούστρας
• Πέρα από το καλό και το κακό
• Η γενεαλογία της ηθικής
• Το λυκόφως των ειδώλων
  
• Η θέληση για εξουσία
• Ο Αντίχριστος
• Ecce homo

Η συμβολή του Φρίντριχ Νίτσε στη φιλοσοφία

Η κύρια συμβολή του Φρίντριχ Νίτσε ήταν η αποδόμηση του πολιτισμού, της θρησκείας και της δυτικής φιλοσοφίας, σε μια προσπάθεια να αλλάξει την πορεία τους, καθώς τις θεωρούσε λανθασμένες. Ας δούμε αναλυτικά τους προβληματισμούς του.

Κριτική στις παραδοσιακές αξίες

Ο Νίτσε υπερασπίστηκε ότι οι παραδοσιακές αξίες του δυτικού πολιτισμού αντιπροσώπευαν μια “ηθική των σκλάβων”, καθώς δημιουργήθηκαν από αδύναμους και αγανακτισμένους ανθρώπους που ενθάρρυναν συμπεριφορές όπως η υποταγή και ο κομφορμισμός. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, το σφάλμα αυτής της ηθικής έγκειται στην αφύσικη φύση της, καθώς επέβαλε νόμους και επιταγές που ήταν αντίθετες με τα αρχέγονα ένστικτα της ζωής και του ανθρώπου.

Επιπλέον, στόχος της παραδοσιακής ηθικής είναι να “κάνει τον άνθρωπο καλό”, περιφρονώντας τις αξίες του εαυτού και καθιερώνοντας τον αλτρουισμό ως το υπέρτατο αγαθό. Για τον Νίτσε, ο αλτρουισμός δεν είναι τίποτε άλλο από μια δικαιολόγηση της προσωπικής παρακμής, κατά την οποία ο άνθρωπος απαρνιέται τη δική του ζωή προκειμένου να ζήσει για τους άλλους.

Για τον Νίτσε, ο άνθρωπος είναι από τη φύση του εγωιστής και είναι καλό γι’ αυτόν να είναι έτσι. Επομένως, η παραδοσιακή ηθική πρέπει να καταστραφεί και να οικοδομηθεί μια νέα, βασισμένη στην ατομική αποφασιστικότητα, την αυτονομία και την αυτοπερηφάνεια.

Φρίντριχ Νίτσε: Κριτική στη θρησκεία

Ο Νίτσε άσκησε επίσης κριτική στη θρησκεία, ιδίως στον χριστιανισμό. Υπερασπίστηκε ότι τα ηθικά δόγματα αυτού του θρησκευτικού ρεύματος (πασιφισμός, ανεκτικότητα, αδελφική αγάπη) δεν είναι τίποτε άλλο από ψευδή και χειριστικά αξιώματα που περιορίζουν και αποδυναμώνουν τον άνθρωπο. Παρομοίως, ο Νίτσε επιβεβαίωσε ότι η θρησκεία γεννιέται από τον φόβο και τον τρόμο που έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του και για την ανάληψη της μοίρας του.

Δηλαδή, ο άνθρωπος έχει μια φυσική τάση προς την εξουσία, αλλά φοβάται ότι θα κατακτηθεί από αυτήν. Έτσι, ως παθολογικός μηχανισμός άμυνας, αποδίδει σε ένα άλλο ον (τον Θεό) μια ανώτερη δύναμη.

Έτσι, η θρησκεία τον αποξενώνει, καλλιεργώντας “ασήμαντες” αξίες όπως η υπακοή, η θυσία ή η ταπεινότητα.

Κριτική στην παραδοσιακή φιλοσοφία

Ο Φρίντριχ Νίτσε ήταν επίσης εναντίον των περισσότερων φιλοσόφων που προηγήθηκαν. Από τον πλατωνικό ιδεαλισμό, η δυτική φιλοσοφία υιοθέτησε ένα κοσμοθεωρητικό σχήμα, το οποίο έγινε χριστιανική αντίληψη.

Αυτό οδήγησε σε μια δυϊστική θεώρηση των πραγμάτων (φυσικός κόσμος έναντι πνευματικής πραγματικότητας), με την υπεροχή της δεύτερης ως της μόνης αληθινής, με θετικές αξίες και τοποθετημένης κάπου πέρα από εμάς. Έτσι, ο Γερμανός στοχαστής είδε τη μεταφυσική και τη θρησκεία ως μια αντίδραση διαφυγής από τη ζωή.

Η φιλοσοφία του Νίτσε βασίστηκε στην άρνηση ότι ο άνθρωπος είναι λογικό ον. Γι’ αυτόν, αντίθετα, ο ανορθολογισμός είναι το κύριο χαρακτηριστικό του. Ως εκ τούτου, απορρίπτει όλους τους προηγούμενους φιλοσόφους που υπερασπίστηκαν τον ορθολογισμό.

Το Απολλώνιο και το Διονυσιακό

Ο Νίτσε προσφέρει μια ερμηνεία του κόσμου και της ελληνικής φιλοσοφίας μέσα από τη διάκριση δύο θεμελιωδών αρχών: Απολλώνιες και Διονυσιακές. Οι δύο Έλληνες θεοί, ο Απόλλωνας και ο Διόνυσος, θα αποτελέσουν τους εκπροσώπους αυτής της πρωτότυπης ερμηνείας.

Η πρώτη είναι η γαλήνη, η διαύγεια, το μέτρο και ο ορθολογισμός. Ως εκ τούτου, είναι η κλασική εικόνα της Ελλάδας.

Από την άλλη πλευρά, ο Διόνυσος είναι ο παρορμητισμός, η υπερβολή, η υπερχείλιση και η επιβεβαίωση της ζωής. Ο ερωτισμός και το όργιο είναι το αποκορύφωμα αυτής της προθυμίας για ζωή. Αντιπροσωπεύει την κατάφαση και την αποδοχή της ζωής παρ’ όλους τους πόνους της.

Ωστόσο, η δυτική φιλοσοφία, με επικεφαλής τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, καταπίεσε τις διονυσιακές προσεγγίσεις προκειμένου να προσφέρει μια απολλώνια κοσμοθεωρία. Γράφοντας ενάντια σε αυτό, ο Νίτσε αρνείται τα απολλώνια ιδανικά και ισχυρίζεται τον θρίαμβο του διονυσιακού.

Ο υπεράνθρωπος

Σύμφωνα με τον Νίτσε, ο σημερινός άνθρωπος, με την παρακμιακή και αδύναμη ηθική του, πρέπει να ξεπεραστεί και να γίνει υπεράνθρωπος: ένα ον με μια νέα και ισχυρή ηθική.

Ο υπεράνθρωπος θα καθορίζει τις δικές του αξίες και θα ζει σύμφωνα με την πραγματικότητα της φύσης του, διαθέτοντας έτσι αρετές όπως η δύναμη, η αποφασιστικότητα, το πάθος και η σκληρότητα. Υπό αυτή την έννοια, δεν θα είναι υπόλογος για τις πράξεις του σε κανέναν και σε τίποτα, διότι θα είναι ένας ηγέτης που θα αποφασίζει το τι, το πώς και το πότε για ό,τι συμβαίνει στη ζωή του.

Ο Φρίντριχ Νίτσε πρότεινε μια νέα αρχή

Ο Φρίντριχ Νίτσε ήταν ένας φιλόσοφος που ήταν εναντίον της ηθικής, της θρησκείας και της δυτικής φιλοσοφίας, διότι πίστευε ότι αυτές υποδουλώνουν τον άνθρωπο μέσω αξιών που είναι αντίθετες με τη φύση του.

Για τον Γερμανό στοχαστή ήταν απαραίτητο να καταστραφεί ό,τι είχε καθιερωθεί μέχρι τώρα και να οικοδομηθούν νέες αξίες. Μόνο έτσι θα μπορούσε ο άνθρωπος να εξελιχθεί και να είναι ελεύθερος.