Θεωρία της προσκόλλησης: Πώς επηρεάζει τα παιδιά μας;
Αν μιλάμε για εκπαιδευτική και αναπτυξιακή ψυχολογία, η θεωρία της προσκόλλησης είναι ίσως μια από τις πιο γνωστές θεωρίες. Χάρη σε αυτήν, έχουμε αποκτήσει καλύτερη κατανόηση της σημασίας του δεσμού μεταξύ γονέων και παιδιών. Όχι μόνο αυτό, αλλά έχουμε επίσης καταφέρει να κατανοήσουμε πώς είναι καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της προσωπικότητας.
Το στυλ προσκόλλησης επηρεάζει την αυτοεκτίμηση των παιδιών και την ικανότητά τους να εμπιστεύονται τους άλλους και να εξερευνούν το περιβάλλον τους. Αυτή η προσκόλληση διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο ένα βρέφος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, την ικανότητα που έχει να σχετίζεται με τους άλλους και την ποιότητα της συναισθηματικής του υγείας. Επομένως, αν έχετε παιδιά, είναι σημαντικό να είστε εξοικειωμένοι με αυτή τη θεωρία.
Τι είναι η προσκόλληση;
Η προσκόλληση είναι ο έντονος, μακροχρόνιος, στοργικός δεσμός που αναπτύσσεται μεταξύ ενός βρέφους και των βασικών φροντιστών του. Ένα βρέφος μπορεί να προσκολληθεί σε πολλά άτομα, αλλά η σχέση με τους γονείς θεωρείται η πιο σημαντική.
Σκοπός αυτής της προσκόλλησης είναι να αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσης του βρέφους. Ένα νεογέννητο εξαρτάται πλήρως από το γονέα, όχι μόνο για να διασφαλιστεί η σωματική του ακεραιότητα, αλλά και για τη σωστή συναισθηματική του ανάπτυξη.
Για να δημιουργηθεί αυτή η προσκόλληση, το μωρό εκτελεί μια σειρά από συμπεριφορές (όπως το κλάμα ή το χαμόγελο) που προσελκύουν την προσοχή της μητέρας ή του πατέρα και προάγουν αυτή τη σωματική εγγύτητα και τη συναισθηματική σύνδεση. Ταυτόχρονα, στους γονείς εμφανίζονται οι λεγόμενες “μητρικές ή πατρικές συμπεριφορές”, οι οποίες είναι αντιδράσεις με τη μεσολάβηση της ωκυτοκίνης που οδηγούν τους γονείς να δίνουν προσοχή στις ανάγκες του μωρού και να το φροντίζουν.
Ο απώτερος στόχος είναι ο γονέας να είναι παρών και διαθέσιμος στο μωρό και να είναι ευαίσθητος και να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του. Θα πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκριθεί κατάλληλα και να βοηθήσει το βρέφος να ρυθμίσει τον εαυτό του συναισθηματικά. Έτσι, μέρα με τη μέρα και με κάθε αλληλεπίδραση, το παιδί δημιουργεί ένα όραμα για τον εαυτό του και για τους άλλους που θα καθορίσει τη μελλοντική του προσωπικότητα.
Πιστεύουμε ότι θα σας αρέσει επίσης να διαβάζετε αυτό το άρθρο: Αμφίσημη προσκόλληση: Τι είναι και ποια είναι τα οφέλη;
Η προέλευση της θεωρίας της προσκόλλησης
Όλη αυτή η γνώση είναι αποτέλεσμα δεκαετιών έρευνας. Μπορούμε να τοποθετήσουμε τις απαρχές της θεωρίας της προσκόλλησης στο έργο του Άγγλου ψυχολόγου John Bowlby, ο οποίος διατύπωσε διάφορες ιδέες σχετικά με αυτό:
- Ένα βρέφος έχει έμφυτη ανάγκη για προσκόλληση σε μια πρωταρχική φιγούρα. Αυτή η ιδέα, γνωστή ως μονοτροπία, υποδηλώνει ότι πρέπει να υπάρχει ένας πρωταρχικός δεσμός (πιο σημαντικός και ποιοτικά διαφορετικός από τους υπόλοιπους) που δημιουργείται με τον γονέα.
- Υπάρχει μια κρίσιμη περίοδος για τη δημιουργία του δεσμού προσκόλλησης. Εάν, κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής, το μωρό στερηθεί αυτόν τον μητρικό ή πατρικό δεσμό (ή εάν διακοπεί), οι συνέπειες μπορεί να είναι σχεδόν μη αναστρέψιμες.
- Ο δεσμός προάγει την εγγύτητα μεταξύ μητέρας ή/και πατέρα και μωρού και προκαλεί στο μωρό υψηλό βαθμό άγχους μπροστά στον αποχωρισμό.
- Αυτή η σχέση με τη μητέρα ή τον κύριο φροντιστή σφυρηλατεί ένα νοητικό μοντέλο με το οποίο το παιδί θα διέπεται από εκείνη τη στιγμή και μετά. Με άλλα λόγια, η σχέση αυτή αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για το όραμα που θα αναπτύξει το παιδί για τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο και θα επηρεάσει μακροπρόθεσμα την ψυχολογική και συναισθηματική του υγεία.
Η Mary Ainsworth και η συμβολή της στη θεωρία της προσκόλλησης
Μια δεύτερη προσωπικότητα με μεγάλη σημασία στο πλαίσιο της θεωρίας της προσκόλλησης είναι η Mary Ainsworth. Αυτή η Αμερικανίδα ψυχαναλύτρια σχεδίασε ένα πρωτόκολλο για την αξιολόγηση και τον προσδιορισμό των τύπων προσκόλλησης. Έτσι, επινόησε το περίφημο πείραμα που είναι γνωστό ως “η παράξενη κατάσταση”, στο οποίο παρατηρήθηκαν διάφορες δυάδες μητέρας-μωρού ως προς τις ανταλλαγές και τις αντιδράσεις τους.
Η ιδέα ήταν να αναλυθεί πώς συμπεριφέρονταν τα μωρά όταν βρίσκονταν υπό την παρουσία της μητέρας τους σε μια άγνωστη κατάσταση, πώς αντιδρούσαν όταν η μητέρα έφευγε και τι έκαναν κατά την επιστροφή της. Τα ευρήματα εντόπισαν τρία διαφορετικά στυλ προσκόλλησης που μπορούν να δημιουργηθούν.
1. Ασφαλής προσκόλληση
Πρόκειται για το ιδανικό στυλ προσκόλλησης, το οποίο εμφανίζεται όταν η μητέρα είναι ευαίσθητη και ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τα συναισθήματα του βρέφους άμεσα και με συνέπεια. Αυτό δημιουργεί στο παιδί μια αίσθηση ασφάλειας που του επιτρέπει να τολμήσει να εξερευνήσει το περιβάλλον και να ρυθμίσει τα συναισθήματά του, χάρη στην εγγύτητα με τη μητέρα.
Τα βρέφη με ασφαλή προσκόλληση γίνονται άνθρωποι που εμπιστεύονται τον εαυτό τους και τους άλλους και που ξέρουν πώς να σχετίζονται με βάση την αλληλεξάρτηση. Δηλαδή, γνωρίζουν πώς να θέτουν όρια, αλλά δεν φοβούνται τη συναισθηματική οικειότητα.
2. Θεωρία της προσκόλλησης: Αμφίσημη προσκόλληση
Αυτό το στυλ δημιουργείται όταν η μητέρα είναι ασυνεπής στις αντιδράσεις της. Σε γενικές γραμμές, δεν είναι συναισθηματικά διαθέσιμη στο μωρό και, αν και μερικές φορές είναι προσεκτική και στοργική, άλλες φορές συμπεριφέρεται με εχθρικό ή αδιάφορο τρόπο. Αυτό δημιουργεί στο παιδί ένα αίσθημα αβεβαιότητας απέναντι σε μια απρόβλεπτη πραγματικότητα, το οποίο οδηγεί σε σοβαρές δυσκολίες εμπιστοσύνης.
Στο μέλλον, τα παιδιά αυτά γίνονται πολύ ανασφαλείς, αγχώδεις και εξαρτημένοι άνθρωποι. Συχνά είναι άνθρωποι που δεν θα είναι ποτέ ήρεμοι στις σχέσεις τους και θα πρέπει πάντα να διαβεβαιώνονται ότι ο άλλος τους αγαπάει.
3. Αποφευκτική προσκόλληση
Σε αυτή την τρίτη περίπτωση, η μητέρα αγνοεί τις κλήσεις του παιδιού ή αδιαφορεί γι’ αυτές. Οι συναισθηματικές ανάγκες του βρέφους δεν ικανοποιούνται και, αντίθετα, απορρίπτονται ή ελαχιστοποιούνται. Έτσι, το παιδί επιλέγει να αποσυνδεθεί συναισθηματικά, καθώς καταλαβαίνει ότι δεν έχει νόημα να εκφραστεί, αν δεν πρόκειται να λάβει παρηγοριά ή ανταπόκριση.
Ως ενήλικες, τα άτομα αυτά τείνουν να υιοθετούν μια στάση ακραίας ανεξαρτησίας και φοβούνται να φανούν ευάλωτοι ή να ανοιχτούν στους άλλους. Συχνά εμφανίζονται με αυτοπεποίθηση και αυτάρκεια, αλλά κατά βάθος τα συναισθήματά τους τούς φοβίζουν.
Δείτε επίσης: 5 στρατηγικές αντιμετώπισης του άγχους σε 15 ημέρες
Αργότερα, προστέθηκε ένας τέταρτος τύπος που ονομάζεται αποδιοργανωμένη προσκόλληση, ο οποίος συνδυάζει χαρακτηριστικά της αγχώδους και της αποφευκτικής προσκόλλησης. Δημιουργείται σε καταστάσεις γονικού τραύματος ή παραμέλησης.
Η θεωρία της προσκόλλησης μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς κατασκευάζεται ο εσωτερικός μας κόσμος
Εν ολίγοις, η θεωρία της προσκόλλησης είναι η απάντηση στο πώς διαμορφώνεται ο εσωτερικός και συναισθηματικός κόσμος των παιδιών. Στη σχέση με τη μητέρα (ή τον κύριο φροντιστή) το παιδί αναπτύσσει μια ιδέα για τον εαυτό του, μαθαίνει τι να περιμένει από τους άλλους και διαμορφώνει στάσεις και ερμηνευτικές τάσεις που θα το συνοδεύουν για μια ζωή.
Ο πρωταρχικός δεσμός προσκόλλησης είναι το μοντέλο που ακολουθούν όλες οι άλλες σχέσεις στη ζωή. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να πρόκειται για μια ποιοτική σχέση.
Αν ένα βρέφος μεγαλώσει με έναν ασφαλή δεσμό, στο μέλλον θα είναι σε θέση να απολαμβάνει υγιείς, ισορροπημένες και ικανοποιητικές σχέσεις και θα έχει την απαραίτητη ορμή για να πετύχει τους στόχους του και να πάρει αποφάσεις. Εν ολίγοις, θα είναι πιο κοντά στην επιτυχία, την ευτυχία και την καλή συναισθηματική υγεία.
Όλες οι παραθέτονται πηγές ελέγχθηκαν προσεκτικά από την ομάδα μας για να διασφαλιστεί η ποιότητα, η αξιοπιστία, η επικαιρότητα και η εγκυρότητά τους. Η βιβλιογραφία αυτού του άρθρου θεωρήθηκε αξιόπιστη και επιστημονικά ακριβής.
- Ainsworth, M. D. S., Bell, S. M. & Stayton, D. J. (1971) Individual differences in strange-situation behaviour of one-year-olds. In The Origins of Human Social Relations (ed. Schaffer, H. R.), pp 17–32. New York: Academic Press.
- Bowlby, J., & Ainsworth, M. (2013). The origins of attachment theory. Attachment theory: Social, developmental, and clinical perspectives, 45, 759-775.
- Pinedo Palacios, J. R., & Santelices Álvarez, M. P. (2006). Apego adulto: los modelos operantes internos y la teoría de la mente.