Διεγερτική και ανασταλτική κλιμάκωση: Τι πρέπει να ξέρετε

Η ανασταλτική και η διεγερτική προετοιμασία είναι δύο αρχές της κλασικής προετοιμασίας. Θα σας πούμε σε τι συνίστανται και πώς παρεμβαίνουν στη συμπεριφορά.

Η διεγερτική και η ανασταλτική κλιμάκωση είναι τα δύο πιο σημαντικά υποπαράδειγμα της κλασικής θεωρίας της κλιμάκωσης. Ενώ η διεγερτική κλιμάκωση προκαλεί αποκρίσεις, η ανασταλτική κλιμάκωση έχει το αντίθετο αποτέλεσμα. Όπως και να έχει, και τα δύο παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των συμπεριφορών.

Αλλά από τι αποτελείται το καθένα; Πώς εκφράζονται; Η επίλυση αυτών των ερωτημάτων μας βοηθά να κατανοήσουμε τι προκαλεί την επανάληψη ή την εξάλειψη μιας συμπεριφοράς. Ακολουθούν οι σημαντικότερες πτυχές που πρέπει να γνωρίζετε.

Τι είναι η κλασική κλιμάκωση;

Για να κατανοήσουμε τι είναι η κλιμάκωση, είναι απαραίτητο να ανατρέξουμε στις απαρχές της. Υπό αυτή την έννοια, η έρευνα του Ivan Pavlov είναι μια καλή αρχή.

Ο ρωσικής καταγωγής φυσιολόγος ερευνούσε το πεπτικό σύστημα των σκύλων. Στο εργαστήριό του, ανακάλυψε ότι τα ζώα αυτά έβγαζαν σάλια όχι μόνο παρουσία κρέατος (ερέθισμα), αλλά και παρουσία ενός άλλου ερεθίσματος που ανακοίνωνε ότι πρόκειται να φάνε κρέας. Για παράδειγμα, όταν εκείνος έμπαινε στο δωμάτιο, τα σκυλιά άρχιζαν να βγάζουν σάλιο.

Έτσι, ο Pavlov αποφάσισε να δοκιμάσει αυτή την υπόθεση και κατάφερε να μετατρέψει ένα ουδέτερο ερέθισμα -όπως ο ήχος ενός κουδουνιού- σε ερέθισμα ικανό να προκαλέσει την αντίδραση της σιελόρροιας. Έτσι, κατόρθωσε να ανακαλύψει έναν τρόπο για να επιτύχει ή να καταστείλει την επιθυμητή συμπεριφορά, θέτοντας τα θεμέλια και τις αρχές της συνειρμικής μάθησης.

Κλειδιά της κλασικής κλιμάκωσης

Με τα παραπάνω, ο φυσιολόγος ανακάλυψε ορισμένα κλειδιά που εξηγούν την κλασική ή τύπου Ι κλιμάκωση:

• Υπάρχει ένα μη εξαρτημένο ερέθισμα (UI), το οποίο έχει τη δύναμη ή την ένταση να προκαλέσει από μόνο του μια απόκριση. Σε αυτή την περίπτωση, είναι το φαγητό.
• Υπάρχει επίσης η μη εξαρτημένη απόκριση (ΑΑ), η οποία αναφέρεται στην αναμενόμενη αντίδραση ή την μετά παρουσίαση του μη εξαρτημένου ερεθίσματος. Η σιελόρροια είναι το αναμενόμενο αποτέλεσμα της έκθεσης του σκύλου στο κρέας.
• Το ουδέτερο ερέθισμα (NS), από την άλλη πλευρά, είναι αυτό που δεν έχει καμία επίδραση στη συμπεριφορά. Δηλαδή, από μόνο του “δεν λέει ή δεν προκαλεί” τίποτα.
• Στη συνέχεια, υπάρχει το εξαρτημένο ερέθισμα (CS), το οποίο είναι αυτό που προκύπτει από τη σύνδεση ενός μη εξαρτημένου ερεθίσματος και ενός ουδέτερου ερεθίσματος (EI + EN).
• Η συσχέτιση είναι τέτοια ώστε το ουδέτερο ερέθισμα να αποκτά τις ιδιότητες και να προκαλεί τις ίδιες αντιδράσεις με το μη εξαρτημένο ερέθισμα. Έτσι, η εξαρτημένη απόκριση (CR) προκύπτει από το εξαρτημένο ερέθισμα.

Τι είναι η διεγερτική και η ανασταλτική κλιμάκωση;

Οι έννοιες αυτές μας βοηθούν να κατανοήσουμε πώς είναι δυνατόν να αλλάξουμε και να διαμορφώσουμε τη συμπεριφορά, με βάση τη διεγερτική και την ανασταλτική κλιμάκωση.

Διεγερτική κλιμάκωση

Διεγερτική κλιμάκωση είναι εκείνη κατά την οποία το εξαρτημένο ερέθισμα σχετίζεται θετικά με το μη εξαρτημένο ερέθισμα. Με άλλα λόγια, αναφέρεται σε ό,τι επιτρέπει τη συνέχιση της συμπεριφοράς.

Η αντίδραση εμφανίζεται “τόσο φυσικά”, σαν να επρόκειτο για το μη εξαρτημένο ερέθισμα (δείχνοντας το κρέας), προκαλώντας έτσι την μη εξαρτημένη αντίδραση (κάνει το ζώο να αντιδράσει). Για παράδειγμα, αν παρατηρήσω ότι μπορώ να διασχίσω το δρόμο με ασφάλεια, τότε θα συνεχίσω να το κάνω.

Ανασταλτική συνθήκη

Η ανασταλτική συνθήκη προβλέπει ότι μια συγκεκριμένη συμπεριφορά θα κατασταλεί. Επομένως, μετά την παρουσίαση του εξαρτημένου ερεθίσματος, ακολουθεί η μη εμφάνιση ή η απουσία του μη εξαρτημένου ερεθίσματος.

Λειτουργική κλιμάκωση: ένα ακόμη βήμα

Όπως η κλασική κλιμάκωση αναφέρεται στη μάθηση που βασίζεται στη συσχέτιση των ερεθισμάτων, έτσι και η “λειτουργική κλιμάκωση”, με πιο αντιπροσωπευτική μορφή, που είναι ο Skinner, εμφανίστηκε αργότερα.

Με βάση τα πειράματά του, ο Skinner πρότεινε ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά αναπτύσσεται ή εκλείπει μέσω της χρήσης ανταμοιβών (θετική ενίσχυση) ή τιμωριών (αρνητική ενίσχυση). Ειδικότερα, αναφέρεται στη μάθηση από τη συμπεριφορά και τις συνέπειές της.

Από τι εξαρτάται η μάθηση;

Θεωρούμε τη μάθηση ως μια σχετικά μόνιμη αλλαγή στη συμπεριφορά. Ωστόσο, υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι μάθησης και απαιτούνται ορισμένες συνθήκες για να συμβεί.

Δεν μαθαίνουμε με τον ίδιο τρόπο όταν είμαστε σωματικά και πνευματικά εξαντλημένοι όπως όταν είμαστε ξεκούραστοι και πρόθυμοι. Με άλλα λόγια, το πλαίσιο μάθησης είναι θεμελιώδες.

Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης αλήθεια ότι δεν λειτουργούν όλα τα ερεθίσματα με τον ίδιο τρόπο- ορισμένα έχουν μεγαλύτερη “δύναμη” ή “ισχύ” από άλλα. Για παράδειγμα, η εκμάθηση της αποστροφής της γεύσης θεωρείται μια “ειδική” περίπτωση.

Αν, μετά την κατανάλωση ενός συγκεκριμένου τροφίμου, αισθανόμαστε αηδία και ναυτία, αυτή η συσχέτιση παγιώνεται με μια μόνο “έκθεση”. Έτσι, την επόμενη φορά που θα δούμε αυτό το φαγητό, δεν θα θέλουμε να το φάμε επειδή θυμόμαστε τι περάσαμε.

Ομοίως, δεν μαθαίνουν όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο. Αυτό επηρεάζεται τόσο από τις φυσικές και γενετικές συνθήκες (φύση) όσο και από το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο (ανατροφή).

Ο εγκέφαλος και η πλαστικότητα

Πέρα από όλη τη θεωρία, αυτό που μας δείχνουν αυτές οι αρχές μάθησης είναι η ευελιξία που έχει ο εγκέφαλός μας όταν πρόκειται να δημιουργήσει ή να τροποποιήσει τη συμπεριφορά. Θυμηθείτε ότι, προηγουμένως, το κουδούνι δεν ήταν σε θέση να προκαλέσει σιελόρροια, αλλά στη συνέχεια το έκανε, με βάση την εμπειρία.

Έτσι, δημιουργούμε νόημα. Έτσι μαθαίνουμε και αποκτούμε γνώση. Επομένως, δεν υπάρχει τίποτα καθιερωμένο και κλειστό, αλλά τα ανθρώπινα όντα μπορούν να δημιουργούν και να αναδημιουργούν τις εμπειρίες μας και να προσαρμόζονται στο περιβάλλον μας.