Τι είναι το μίσος και γιατί το νιώθουμε;

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε πει "Σε μισώ" κάποια στιγμή στη ζωή μας. Αλλά καταλαβαίνουμε πραγματικά τι σημαίνει αυτό το συναίσθημα; Σε αυτό το άρθρο, θα σας εξηγήσουμε τα πάντα.

Γράφτηκε και επαληθεύτηκε από απόφοιτο φιλοσοφίας Maria Alejandra Morgado Cusati.

Τελευταία ενημέρωση: 04 Νοεμβρίου, 2022

Συχνά, πολλοί άνθρωποι παρεξηγούν την έννοια του μίσους και καταφεύγουν σε αυτή τη λέξη περιστασιακά και λανθασμένα. Για παράδειγμα, όταν κάποιος λέει: “Μισώ τον καθηγητή μου επειδή μου έβαλε χαμηλό βαθμό στο διαγώνισμα” ή “Μισώ τον πρώην μου επειδή με απάτησε”, δεν το εννοεί πραγματικά. Τι είναι το μίσος τελικά;

Το μίσος είναι ένα συναίσθημα που πηγαίνει πολύ πιο βαθιά από αυτά τα καθημερινά ξεσπάσματα. Στην πραγματικότητα, αντίθετα με ό,τι λένε πολλοί, δεν είναι το αντίθετο της αγάπης. Αυτό που αντιτίθεται στην αγάπη είναι η αδιαφορία. Και η σαφήνεια σχετικά με αυτή τη διάκριση είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση αυτού του πολύπλοκου συναισθήματος. Ας δούμε τι είναι, τι το προκαλεί και πώς μπορούμε να το καταπολεμήσουμε.

Τι είναι το μίσος;

Το μίσος είναι ένα σχετικά σταθερό συναίσθημα που δηλώνει μια έντονη αποστροφή προς ένα άλλο πρόσωπο, οντότητα ή ομάδα. Συνήθως περιλαμβάνει αρνητικά συναισθήματα όπως ο θυμός, η αηδία ή η περιφρόνηση- ωστόσο, δεν πρέπει να συγχέεται με τα τελευταία, τα οποία είναι καταστασιακά και βραχύβια.

Στην περίπτωση αυτή, πρόκειται για ένα πιο σύνθετο συναίσθημα από εκείνα που βιώνονται αντιδραστικά σε ορισμένες καταστάσεις. Εκτός του ότι είναι μεγαλύτερης διάρκειας, περιλαμβάνει μια ορθολογική αξιολόγηση του μισητού αντικειμένου και ένα κίνητρο για την εξάλειψή του.

Ως εκ τούτου, τα εγκλήματα μίσους περιλαμβάνουν πάντα αρνητικές προκαταλήψεις απέναντι στον άλλο και είναι συνήθως προμελετημένα.

Οι διαφορές μεταξύ μίσους, θυμού, περιφρόνησης και φθόνου

Το μίσος διαφέρει από τον θυμό στο ότι το πρώτο αφορά ολόκληρο το άτομο ή την ομάδα, ενώ το δεύτερο εξετάζει μόνο μια πτυχή τους. Επομένως, όταν μισούμε, απεχθανόμαστε τον άλλον γι’ αυτό που είναι. Από την άλλη πλευρά, όταν θυμώνουμε, το κάνουμε επειδή ο άλλος έκανε κάτι που μας έβλαψε.

Έτσι, βιώνουμε θυμό όταν οι πράξεις του άλλου μας βλάπτουν και επιθυμούμε μια συγγνώμη ή μια αλλαγή συμπεριφοράς κ.λπ. Ωστόσο, όταν υπάρχει μίσος, το μόνο που επιθυμούμε είναι να εξαφανιστεί ο άλλος. Δεν υπάρχουν έγκυρες συγγνώμες ούτε αλλαγές που λειτουργούν, αφού απλώς απεχθανόμαστε την απλή ύπαρξη του ατόμου, της ομάδας ή της οντότητας.

Επίσης, η περιφρόνηση μπορεί να θεωρηθεί η ήπια εκδοχή του μίσους, αφού και ο άλλος απορρίπτεται γι’ αυτό που είναι. Σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να είμαστε αδιάφοροι για τον άλλο. Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει με το μίσος, αφού είμαστε αποφασισμένοι να τον ξεφορτωθούμε, είτε αυτό είναι κοινωνικά, είτε ψυχικά, είτε σωματικά.

Τέλος, η ζήλια διαφέρει από το μίσος στο ότι η ζήλια δεν επιθυμεί να βλάψει άμεσα τον άλλο. Αντίθετα, το μόνο που επιθυμεί είναι να έχει αυτό που του λείπει και έχει ο άλλος. Από την άλλη πλευρά, όταν κάποιος μισεί, δεν επιθυμεί να έχει τίποτα από όσα έχει ο άλλος, αφού οτιδήποτε σχετίζεται με τον τελευταίο είναι άξιο απόρριψης.

Παρόλα αυτά, ας μην ξεχνάμε ότι ο θυμός, η περιφρόνηση και ο συνεχιζόμενος φθόνος μπορούν να μετατραπούν σε συναισθήματα μίσους.

Η φυσιολογία του μίσους

Σε αντίθεση με τον θυμό, δεν υπάρχει ένα μόνο πρότυπο που να χαρακτηρίζει το μίσος, αφού το τελευταίο περιλαμβάνει μια μακροχρόνια εμπειρία. Παρόλα αυτά, οι νευροεπιστήμονες έχουν εντοπίσει ένα μοτίβο στη λειτουργική μαγνητική τομογραφία και το έχουν ονομάσει “κύκλωμα μίσους“.

Αυτό περιλαμβάνει την ενεργοποίηση της μέσης μετωπιαίας έλικα, του δεξιού κυκλώματος putamen, του προκινητικού φλοιού και της νησίδας του εγκεφάλου, πολλά από τα οποία συνδέονται επίσης με την επιθετική συμπεριφορά. Σε κάθε περίπτωση, οι μηχανισμοί του θυμού, του κινδύνου και του φόβου ακολουθούν διαφορετικά μοτίβα από το μίσος.

Γιατί οι άνθρωποι μισούν;

Τα αισθήματα μίσους αναπτύσσονται συνήθως για διάφορους λόγους. Οι πιο συνηθισμένοι είναι οι ακόλουθοι:

• Αίσθημα φθόνου ή επιθυμία για αυτό που έχει κάποιος άλλος. Αυτό τους οδηγεί στο να πιστεύουν ότι είναι άδικο να έχει κάποιος άλλος αυτό που δεν έχουν οι ίδιοι.
• Προκαταλήψεις. Σε αυτή την περίπτωση, οι γονείς, η κουλτούρα ή άλλες κοινωνικές ομάδες ενσταλάζουν αυτό το συναίσθημα μέσω προκαταλήψεων ή αβάσιμων πεποιθήσεων για μια ομάδα ανθρώπων. Για παράδειγμα, ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και η ομοφοβία είναι τυπικές περιπτώσεις μαθημένου μίσους.
• Φόβος. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η αδυναμία δημιουργείται από το γεγονός ότι δεν μπορεί κάποιος να υπερασπιστεί τον εαυτό του και τείνει να καλλιεργεί σταδιακά αισθήματα μίσους.
• Αποανθρωποποίηση. Η πεποίθηση ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι κατώτεροι, απολίτιστοι ή απλά ζώα μπορεί επίσης να προκαλέσει μίσος.

Πώς να ξεπεράσετε το μίσος

Σύμφωνα με τον Emile Bruneau, είναι σημαντικό να ανακαλύψετε την παρεξήγηση πίσω από τη σύγκρουση που κάνει τους ανθρώπους να μισούν ο ένας τον άλλον. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι σε όλες τις εκδηλώσεις μίσους υπάρχουν συνήθως λανθασμένες προκαταλήψεις για τον άλλον. Αυτές συχνά έχουν να κάνουν με τον τρόπο ζωής τους, τις προτιμήσεις τους, τις σκέψεις τους κ.ο.κ.

Επομένως, για τον νευροεπιστήμονα, ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί και να ξεπεραστεί το μίσος δεν είναι να κάνουμε τα δύο μέρη να συμπαθήσουν το ένα το άλλο, καθώς αυτό δεν έχει λειτουργήσει ποτέ. Αντίθετα, πρέπει να αναγνωρίσει κανείς αυτές τις λανθασμένες αντιλήψεις, να τις αποκαλύψει και να κατανοήσει ότι η έχθρα τους βασιζόταν πάντα σε αβάσιμες προκαταλήψεις.

Μάλιστα, αυτός ο τρόπος υπέρβασης του μίσους αποδείχθηκε από τον ίδιο τον Bruneau σε ένα πείραμα που διεξήχθη μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους στο Παρίσι το 2015. Στην εν λόγω μελέτη, ο Bruneau θέλησε να αναλύσει το μίσος που ανέπτυξαν οι Αμερικανοί προς τους μουσουλμάνους. Για να το κάνει αυτό, έπαιξε ένα βίντεο με μια μουσουλμάνα όπου δήλωνε ότι το να κατηγορείς όλους τους μουσουλμάνους για τις τρομοκρατικές ενέργειες του Ισλαμικού Κράτους είναι σαν να κατηγορείς όλους τους λευκούς Αμερικανούς για τις ενέργειες της Κου Κλουξ Κλαν.

Αυτή η δήλωση ήταν ικανή να αλλάξει την οπτική που είχαν πολλές από τις ομάδες που αναλύθηκαν για τους μουσουλμάνους. Σε αυτή την περίπτωση, η έκθεσή τους στις ασυνέπειες πίσω από το μίσος τους λειτούργησε.

Η σημασία του να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας

Όπως είπαμε στην αρχή, υπάρχει μεγάλη σύγχυση σχετικά με το μίσος και το τι πραγματικά σημαίνει. Αν οι άνθρωποι συνειδητοποιήσουν ότι αυτό το συναίσθημα είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο και πιο επιβλαβές, ίσως αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν τη λέξη.

Έτσι, υπάρχει μεγάλη κοινωνική ανάγκη να διακρίνουμε τα συναισθήματα, το βασικό συστατικό της συναισθηματικής νοημοσύνης. Αν όντως βιώνουμε το μίσος, είναι πολύ σημαντικό να αμφισβητήσουμε τις πεποιθήσεις που μας κάνουν να μισούμε και να τις επαναδιατυπώσουμε. Ίσως μάλιστα να είναι απαραίτητη η επαγγελματική βοήθεια. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το μίσος δεν ωφελεί ποτέ.