Κόψιμο του καπνίσματος: Πώς ν' αντιμετωπίσετε κάθε στάδιο
Η παρέμβαση για το κόψιμο του καπνίσματος έχει γίνει το πιο δεδομένο προληπτικό μέτρο. Σύμφωνα με την τελευταία αναφορά του ΠΟΥ για την παγκόσμια κατανάλωση καπνού, πάνω από 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι είναι εθισμένοι καπνιστές.
Τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δείχνουν ότι κάθε χρόνο, πάνω από 8 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν εξαιτίας της χρήσης καπνικών προϊόντων. Αυτό το νούμερο κάνει το κάπνισμα την κύρια αιτία αποτρέψιμου θανάτου και ασθένειας σε παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι, η παρέμβαση για την υγεία είναι σημαντική για τη διασφάλιση της διακοπής του καπνίσματος από ένα άτομο.
Για να είναι αποτελεσματική μια τέτοια παρέμβαση, θα πρέπει να είναι σε θέση να διαχειριστεί τη σωματική και ψυχολογική εξάρτηση από τον καπνό, να σπάσει τον αυτοματισμό που σχετίζεται με την πράξη του καπνίσματος, και να ρυθμίσει την επιρροή του κοινωνικού περιβάλλοντος του κάθε ατόμου στην κατανάλωση καπνού.
Για να συμβεί αυτό, το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση του σταδίου που βρίσκεται κάθε καπνιστής στην προσπάθεια για το κόψιμο του καπνίσματος.
Τα στάδια για το κόψιμο του καπνίσματος
Όταν μιλάμε για κόψιμο του καπνίσματος, θα πρέπει ν’ ακολουθήσουμε απαραιτήτως αυτό που ονομάζουμε διαθεωρητικό μοντέλο αλλαγής της συμπεριφοράς, ένα μοντέλο που δημιουργήθηκε το 1977 από τους ψυχολόγους Prochaska και DiClemente έτσι ώστε να καταλάβουμε και να προάγουμε τη διαδικασία της αλλαγής συγκεκριμένων συμπεριφορών.
Αποτελείται από έξι στάδια που έχουν πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, λαμβάνοντας υπόψη πως ένα άτομο δε χρειάζεται να περάσει απαραίτητα απ’ όλα. Επίσης, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν και η υποτροπή, όχι ως αποτυχία αλλά ως μια ευκαιρία για βελτίωση και αύξηση των πιθανοτήτων επιτυχίας σε μια νέα προσπάθεια.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η τελική αλλαγή συμβαίνει αφότου έχει περάσει το άτομο κάθε στάδιο του μοντέλου αρκετές φορές.
Υπό αυτό το πρίσμα, η αποστολή του επαγγελματία υγείας είναι ν’ αναγνωρίσει το στάδιο της αλλαγής στο οποίο βρίσκεται ο/η καπνιστής/ρια και να προσαρμόσει τις παρεμβάσεις για να δώσει κίνητρο στο άτομο να συνεχίσει. Τότε, θα εμβαθύνουν σε κάθε στάδιο για το κόψιμο του καπνίσματος.
Ίσως σας ενδιαφέρει: Πώς να σταματήσετε το κάπνισμα με φυτά και φρούτα
Προκαταρκτικό στάδιο
Σε αυτό το στάδιο παρότι το άτομο γνωρίζει ότι το κάπνισμα δεν είναι υγιεινό, δεν έχει επίγνωση των κινδύνων που επιφέρει. Γι’ αυτό, δεν αναγνωρίζει και ότι θα πρέπει να κόψει το κάπνισμα. Γενικά, πρόκειται για άτομα που αναζητούν ιατρική συμβουλή για άλλο λόγο. Επιπλέον, μπορεί να το κάνουν εξαιτίας της πίεσης που δέχονται από τις οικογένειές τους.
Σε αυτό το σημείο, ο στόχος του/ης ειδικού είναι να ενημερώσει τον/ην ασθενή για το πρόβλημα και να τον/ην κάνει να καταλάβει πόσο σημαντική είναι η διακοπή του καπνίσματος. Για να γίνει αυτό, καλό θα ήταν να αξιολογήσει πόσα γνωρίζει ο/η ασθενής για τους κινδύνους που ενέχει το κάπνισμα, να ενημερώσει καταλλήλως, και να υπογραμμίσει τα οφέλη που θα έχει αν κόψει το κάπνισμα.
Το στάδιο της περισυλλογής
Σε αυτό το στάδιο, ο/η ασθενής γνωρίζει πως έχει πρόβλημα και ότι πρέπει να κόψει το κάπνισμα. Ωστόσο, φαίνεται πως θέλει να το κάνει σε λιγότερο από έξι μήνες, έχει ανάμεικτα συναισθήματα ή δεν ξέρει πώς να τα καταφέρει. Με άλλα λόγια, παρότι γνωρίζει το πρόβλημα, έχει αμφιβολίες για το αν θα μπορέσει να το διορθώσει.
Σε αυτό το σημείο, για να μπορέσει ο/η καπνιστής/ρια να προχωρήσει στο κόψιμο του καπνίσματος, ο/η ειδικός υγείας πρέπει να βοηθήσει με την αβεβαιότητα. Για να συμβεί αυτό είναι σημαντικό να αναλυθούν και να συζητηθούν τα παρακάτω ζητήματα:
- Η σπουδαιότητα της διακοπής του καπνίσματος.
- Η αυτοπεποίθηση του ατόμου για να καταφέρει τον στόχο του. Σε αυτό το στάδιο είναι θεμελιώδες να διευκολύνουμε την αυτο-αποτελεσματικότητα βοηθώντας τον/ην ασθενή να θυμηθεί άλλα επιτεύγματά του/ης.
- Οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τη χρήση του καπνού και οι λόγοι για τους οποίους θέλει ο/η ασθενής να κόψει το κάπνισμα.
- Τα οφέλη που έχει το κόψιμο του καπνίσματος και οι δυσκολίες για την επίτευξη του στόχου.
Κόψιμο του καπνίσματος: στάδιο προετοιμασίας
Το στάδιο της προετοιμασίας ξεκινά όταν το άτομο έχει αποφασίσει πλήρως ότι θέλει να κόψει το κάπνισμα. Το άτομο έχει πειστεί πως θέλει να σταματήσει να καπνίζει και έχει τη θέληση να καταβάλει σοβαρή προσπάθεια σε λιγότερο από ένα μήνα. Εδώ, ο/η ειδικός θα πρέπει να:
- Συγχαρεί τον/ην ασθενή και να δώσει έμφαση στο ότι η διακοπή του καπνίσματος είναι η καλύτερη απόφαση που έχει κάνει για την υγεία του/ης και την υγεία των ανθρώπων γύρω του/ης.
- Επιλέξει μια ημερομηνία όπου από εκείνη και έπειτα θα σταματήσει να καπνίζει (“Ημέρα μηδέν”). Αν ο/η ασθενής έχει αποφασίσει τη σταδιακή μείωση, θα πρέπει να ξεκινήσει νωρίτερα ώστε να κόψει εντελώς το κάπνισμα την “Ημέρα μηδέν”.
- Ενθαρρύνει το άτομο να επικοινωνήσει την απόφασή του/ης σε όλους τους φίλους και την οικογένειά του/ης. Όσο περισσότεροι άνθρωποι το γνωρίζουν, τόσο το καλύτερο.
- Αναφέρει την εκδήλωση πιθανών δυσκολιών (λαχτάρα, ευερεθιστότητα, αγωνία, νευρικότητα, κόπωση, αλλαγές στις συνήθειες ύπνου, αύξηση της όρεξης, δυσκοιλιότητα, πονοκέφαλοι, δυσκολία συγκέντρωσης, και αρνητικές επιρροές από τον κοινωνικό περίγυρο) και να μιλήσει για χρήσιμες στρατηγικές ώστε να περιοριστούν.
Διαβάστε επίσης: Πόσα χρόνια αφαιρεί το κάπνισμα από τη ζωή σας;
Σε αυτό το στάδιο, προτεραιότητα έχει η προετοιμασία του/ης ασθενούς για το κόψιμο του καπνίσματος. Εδώ είναι απαραίτητο να νιώσει θετικά αναφορικά με τη διαδικασία. Επίσης, θα πρέπει να καταλάβει ότι μπορεί να σταματήσει το κάπνισμα επειδή έχει τις απαραίτητες στρατηγικές για ν’ αντιμετωπίσει επιτυχώς οποιοδήποτε εμπόδιο.
Το στάδιο δράσης για το κόψιμο του καπνίσματος
Σε αυτό το στάδιο, ο/η ασθενής έχει ήδη σταματήσει το κάπνισμα και ο κύριος στόχος είναι να αποφύγει την υποτροπή. Για να γίνει αυτό, ο/η επαγγελματίας υγείας θα πρέπει να αξιολογήσει τις δυσκολίες που έχει το άτομο και να ενισχύσει τις χρήσιμες στρατηγικές για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους.
Επιπροσθέτως, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι το σύνδρομο στέρησης αρχίζει να εξαφανίζεται την έβδομη μέρα. Ο/η γιατρός θα μιλήσει για το αίσθημα έλλειψης που εμφανίζεται την δέκατη μέρα περίπου, μετά το κόψιμο, και θα προειδοποιήσει για τη λανθασμένη αίσθηση ασφάλειας που εκδηλώνεται μεταξύ της 15ης και της 30ης μέρας μετά το κόψιμο του καπνίσματος.
Συνεχίστε: Έξι μήνες χωρίς καπνό
Το στάδιο συντήρησης ξεκινά όταν το άτομο δεν έχει καπνίσει για έξι μήνες. Ωστόσο, δε θεωρείται πρώην καπνιστής/ρια μέχρι να φτάσει τους 12 μήνες χωρίς κατανάλωση καπνού. Σε αυτό το στάδιο, ο ειδικός υγείας θα πρέπει να επαναξιολογήσει τις πιθανές δυσκολίες και να προσφέρει στρατηγικές που θα βοηθήσουν.
Επιπλέον, ίσως είναι χρήσιμο να βοηθήσουμε τον/ην ασθενή να θυμηθεί γιατί έκοψε το κάπνισμα. Επίσης, θα πρέπει να δουν τα πλεονεκτήματα που έχουν ήδη εκδηλωθεί και αυτά τα οποία πρόκειται να έρθουν. Ομοίως, ίσως είναι απαραίτητο να βοηθήσουμε τον/ην ασθενή να θυμηθεί τα μειονεκτήματα που έχει το κάπνισμα.
Κόψιμο του καπνίσματος: Υποτροπή
Υπάρχει μια συζήτηση για την υποτροπή όταν το άτομο καπνίσει ξανά μετά τη διακοπή. Σε αυτό το σημείο, είναι κρίσιμο για τον/ην ειδικό να δείξει κατανόηση, να προσφέρει υποστήριξη, να απέχει από τιμωρητικές συμπεριφορές, και να κάνει τον/ην ασθενή να καταλάβει πως η υποτροπή είναι μια ευκαιρία να μάθει και να προσπαθήσει ξανά, καθώς το πιθανότερο είναι να τα καταφέρει.
Όλες οι παραθέτονται πηγές ελέγχθηκαν προσεκτικά από την ομάδα μας για να διασφαλιστεί η ποιότητα, η αξιοπιστία, η επικαιρότητα και η εγκυρότητά τους. Η βιβλιογραφία αυτού του άρθρου θεωρήθηκε αξιόπιστη και επιστημονικά ακριβής.
- Camalles Guillem, F., Barchilón Cohen, V., Clemente Jiménez, L., Iglesias Sanmartín, J.M., Martín Cantera, C., Minué Lorenzo, C., Ribera Osca, J.A. & Salguero Chávez, E. (2015). Guía de bolsillo para el tratamiento del tabaquismo. Barcelona, España: semfyc ediciones. Consultado el 09/01/2020. Recuperado de: https://www.saludinforma.es/portalsi/documents/10179/1032403/guiaBAJA.pdf/7f945968-4790-43ac-99ba-bd8855bcd5a3
- Gorreto López, L., Duro Robles, R., Aguiló Juanola, M.C., Hidalgo Campos, I. & Méndez Castell, C. (2017). Guía de intervención individual para el tratamiento del tabaquismo. Islas Baleares, España: Dirección General de Salud Pública y Participación del Gobierno de las Islas Baleares. Consultado el 09/01/2020. Recuperado de: https://www.ibsalut.es/apmallorca/es/profesionales/publicaciones?catid=0&id=1046
- López Delgado, M.E., Benito Fernández, B.M., Del Castillo Sedano, M.E., Álvarez Alonso, S., Gutiérrez Bardeci, L., Armentia González, I., Del Amo Santiago, M., Martín Fuente, F. & García Gutiérrez, M.A. (Ed.). (2010). Manual de abordaje del tabaquismo en atención primaria. Cantabria, España: Dirección General de Salud Pública del Gobierno de Cantabria. Consultado el 09/01/2020. Recuperado de: https://saludcantabria.es/index.php?page=MANUAL_ABORDAJE_TABAQUISMO_ATENCIoN-PRIMARIA
- Prochaska, JO y DiClemente, CC (1982). Terapia transteórica: hacia un modelo de cambio más integrador. Psicoterapia: teoría, investigación y práctica, 19 (3), 276–288. https://doi.org/10.1037/h0088437